Би-би-си
Twitter,@bbcrussian
7 декабря 2024
https://www.bbc.com/russian/articles/c4glv2zy0dlo
8:23, 2 декабря 2024
НАСТОЯЩИЙ МАТЕРИАЛ (ИНФОРМАЦИЯ) ПРОИЗВЕДЕН И РАСПРОСТРАНЕН ИНОСТРАННЫМ АГЕНТОМ ООО "МЕМО", ЛИБО КАСАЕТСЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ИНОСТРАННОГО АГЕНТА ООО "МЕМО".25 октября 2024 | 19:46
В наши дни большинство людей знакомится в интернете. Кто-то встречает там свою любовь и создает семью, другим достаточно короткого романа, а третьи нарываются на неприятности, лишаясь не только покоя и сна, но и немалых денег.
Раньше отношения завязывались после знакомства на улице, в библиотеке, театре, ресторане и других общественных местах. В наши дни такое происходит все реже: тут нужна определенная смелость, а то ведь можно быть публично отвергнутым. Да и на подобные попытки многие смотрят с подозрением. Другое дело сайты знакомств и соцсети – там при желании можно скрыться под никнеймом и чужим фото. Выбор огромный – сиди себе дома на диване и перебирай. Но тем, у кого переписка перерастает в виртуальный интим с демонстрацией соответствующих фото и видео, нужно понимать: такая откровенность может дорого обойтись. Часто под фото мачо или длинноногих красоток скрываются мошенники, которые, получив «секретные материалы», начинают шантажировать жертву. Впрочем, вымогателем может оказаться не только виртуальный, но и вполне реальный партнер – нынешний или бывший.
Запугивание и принуждение
Это явление получило название «сексторция» (от англ. sexual extortion – сексуальное вымогательство). Означает оно запугивание и принуждение под угрозой распространения компрометирующей информации. Чаще всего вымогают деньги, но иногда от жертвы требуют еще больше откровенных фото и видео, тех или иных действий.
В Азербайджане, как и во всем мире, количество жертв интим-шантажа растет. Недавно произошел очередной подобный случай. В Гяндже задержали мужчину, который шантажировал местную жительницу, угрожая опубликовать ее личные фотографии и порочащую информацию в интернете. А дело было так: она познакомилась в соцсети с неким Садигом, который потом стал ей названивать и требовать 3 тысячи манатов, если она не выполнит его требования. В результате оперативно проведенных правоохранительными органами мероприятий подозреваемый в совершении преступления Садиг Салехов был задержан. По данному факту ведется расследование.
Это хорошо, что девушка не побоялась обратиться в органы – далеко не все решаются на такое. Их пугает, что интимные фото увидят родные, близкие, друзья, коллеги, и злоумышленники это прекрасно понимают. Кто-то боится быть уличенным во внебрачной связи, кто-то – в нетрадиционных пристрастиях, а некоторые даже руки готовы наложить на себя от отчаяния…
Боятся осуждения
Так кто же чаще всего выступает в качестве шантажиста, а кто – в роли жертвы, и что делать оказавшимся в столь пикантной ситуации?
Глава Правозащитного центра Азербайджана Эльдар Зейналов в беседе с газетой «Каспий» подчеркнул, что шантажистом может быть кто угодно – и бывший супруг, и любовник, и партнер по виртуальному сексу, и молодой бездельник, случайно получивший доступ к фото.
– Есть даже разновидность наезда вслепую: мол, «вы меня не знаете, но когда вы общались в порно-чате, я записал видео и выставлю его вашим контактам в соцсетях, если прямо сейчас не заплатите мне энную сумму. Не пытайтесь торговаться или сообщать в полицию!». Хорошо, если на фото не видно лица, каких-то уникальных татуировок или других отличительных знаков – шантаж не удастся, особенно когда мошенник не знает персональных данных. Но многие, увы, излишне откровенны и не задумываются о возможных последствиях, – говорит правозащитник.
Жертвами, по его словам, чаще всего оказываются те, кто вынужден скрывать свои связи. Речь может идти, скажем, об отношениях «на стороне» или между неженатыми людьми. Нередко шантажируют зрелых женщин, развлекающихся с молодыми парнями, и солидных мужчин, которых привлекают юные девушки.
Тайное станет явным
Целью может стать принуждение жертвы вступить с шантажистом в интимную связь, желание снять ее с занимаемой должности, но чаще всего дело в стремлении нажиться. Как правило, сначала озвучивают относительно небольшие суммы – 200, 300, 500 манатов. Но когда злоумышленник получает деньги, он понимает, что человек действительно боится дискредитации. Тогда он начинает накручивать цену за молчание, но из жадности зачастую перегибает палку и фактически вынуждает жертву прибегнуть к помощи полиции. Правозащитник советует в таких случаях не поддаваться панике и не затягивать с обращением в правоохранительные органы – иначе шантажист продолжит свое черное дело. Большие траты и странное поведение вряд ли удастся скрыть от семьи, и тайное так или иначе станет явным.
Какое же наказание ждет шантажиста? Как заявил эксперт, ему может грозить от 3 до 17 лет лишения свободы по статье 182 «Вымогательство» Уголовного кодекса. В ряде случаев возможны и другие статьи – например, 153 – «Развратные действия в отношении несовершеннолетних». Правозащитник убежден: информация о наказании, которое понесли преступники, непременно должна сообщаться в СМИ. Возможно, хоть это заставит одуматься тех, кто решил пойти по кривой дорожке.
АвторЗадолжать собственным детям не только любовь и заботу, но и финансовое обеспечение… Для многих, к сожалению, это норма. После распада семьи тот родитель, который не живет с ребенком, должен выплачивать определенную сумму на его содержание. Бывшие супруги могут мирно договориться о размере выплат и их порядке или это определит суд.
Но злостных неплательщиков становится все больше, и что с этим делать, непонятно. Не платят алименты или потому, что не хотят, или потому, что не могут. Первые не готовы расставаться с деньгами по тем или иным причинам – кому-то их жалко, кто-то так мстит экс-жене, а иные считают, что их кровные пойдут не на детские нужды. У других же их попросту нет: они перебиваются непостоянными заработками, получают минималку или вовсе сидят без работы. И что с них взять?
Минимальный размер алиментов по стране составляет 235 манатов, а минимальная зарплата 345 манатов. Неужто кто-то сможет прожить на оставшиеся 110 манатов целый месяц? С другой стороны, дети никак не должны страдать из-за финансовых проблем взрослых.
В первом полугодии этого года в Азербайджане 7 606 человек скрылись от соответствующих государственных органов из-за невыполнения алиментных обязательств. Государственным органам, как сообщает yeniavaz.com, удалось установить местонахождение 3 174 человек или 42% лиц, уклоняющихся от уплаты алиментов. Поиски 4 432 человек продолжаются. Количество уклонившихся от уплаты таких обязательств впечатляет: в 2020 году — 9 187 человек, в 2021 году — 10 197 человек, в 2022 году — 10 578 человек, в 2023 году — 11 217 человек. Но не все обращаются в госорганы в связи с невыплатам, и и на самом деле тех, кто по тем или иным причинам не участвует в содержании своих детей после развода, гораздо больше. Забота о ребенке в таком случае полностью ложится на плечи только одного родителя, который, по сути, становится родителем-одиночкой.
Несколько лет назад было выдвинуто предложение создать в Азербайджане Алиментный Фонд, позаимствовав соответствующий зарубежный опыт. Точнее, разговоры об этом идут еще с 2011 года, но активизировались они с 2020-го. Однако дальше дело так и не пошло. Суть Фонда сводится к тому, что деньги на ребенка за должника выплачивает государство, а потом разыскивает его и требует возврата потраченных из-за него средств.
Недавно начальник отдела регистрации Министерства юстиции Айтен Мурадова заявила, что предложение о создании Алиментного фонда в Азербайджане остается актуальным. Правда, о конкретных шагах ничего не известно.
Своими мыслями по поводу возможности его создания с "Зеркалом" поделился глава Правозащитного центра Азербайджана Эльдар Зейналов:
— Длительное невзыскание алиментов, на мой взгляд, нарушает ряд статей Конституции Азербайджанской Республики. В частности, статья 34 гарантирует, что семья «находится под опекой государства» и что «детство охраняется законом». В этой статье нет каких-либо оговорок о неполных семьях, каких-либо предварительных условий оказания опеки и охраны детства, а также декларируется равенство родителей, в том числе в части их долга «заботиться о детях, воспитывать их». То есть долг перед семьями и детьми есть и у государства, и у родителей. Тем самым государство взяло на себя обязанность опекать неполные семьи и благосостояние детей при недобросовестности выполнения ушедшим из семьи родителем возложенного на него (нее) долга. Эта обязанность государства не ограничивается и не заканчивается решением суда о возложении на «алиментщика» обязанности выплачивать детям определенную сумму на их содержание.
Судебная гарантия прав и свобод (ст. 60 Конституции) подразумевает, что вынесенные решения должны быть исполнены в разумные сроки. В противном случае, право на справедливый суд считается нарушенным (это многократно отражено в ряде решений Европейского Суда по Правам Человека). Виноват в этом не только «алиментщик», но и государство в лице соответствующих структур, занимающихся исполнением судебного решения и поиском правонарушителей, которое не может найти «алиментщика» несмотря на то, что он зачастую не очень-то и скрывается.
Согласно ст.68 Конституции, «каждый имеет право на возмещение государством вреда, причиненного… бездействием государственных органов, либо их должностных лиц». Размер этого долга, очевидно, должен оцениваться в сумму невыплаченных алиментов. Поэтому предложение о создании Алиментного фонда может расцениваться как форма исполнения государством своего долга перед семьями граждан. Одновременно, это перевело бы действия «алиментщика» из разряда межличностного конфликта между двумя родителями в область долга перед государством. А такие долги, как мы видим на примере неплательщиков налогов, государство умеет взыскивать более охотно и эффективно. Полагаю, что было бы полезным обсуждение этого вопроса новым составом парламента.
Автор: Эля Бельская
Дата: 2024/10/15, 10:50
https://zerkalo.az/dolg-pered-gosudarstvom-poyavitsya-li-v-azerbajdzhane-alimentnyj-fond/
11 October 2024, 14:59
Kamal Ali
Expert, observer
Azerbaijani political opposition figures, who are pursued and placed in detention centers and other places of confinement, resort to the last means of protest—a hunger strike. In most cases, prison authorities claim they are unaware of the inmate’s hunger strike; in rarer cases, if the hunger striker nears death, they are transferred to the medical unit. Recently, a unique incident occurred in this context—the head of Detention Center No. 1 in Baku awarded a certificate of commendation to National Front Party of Azerbaijan member Famil Khalilov, who had been on a hunger strike for more than 50 days, for his exemplary behavior.
What rights does the law provide to a prisoner on a hunger strike, and what responsibilities does the leadership of the Penitentiary System have in this situation? These and other questions were addressed to Turan by the head of the Human Rights Center of Azerbaijan, Eldar Zeynalov, who responded to Turan's questions.
The Hunger Striker = a Disorderly Inmate
-How has the attitude of the post-Soviet state toward hunger strikes as a form of prisoner protest changed?
-Refusing food or going on a hunger strike is one of the long-standing and widespread methods of protest in prisons. However, in Azerbaijan, it was not immediately recognized as a legal form of protest—this only happened 20 years ago, after a series of collective hunger strikes by inmates in Gobustan Prison, who were subjected to harsh punishments as a result.
From the administration’s perspective, refusing food was viewed as the same violation of the prison schedule as refusing to attend the morning roll call or going to bed after lights out. Inmates saw this step as a forced way to express their negative opinion about changes in the law and conditions in the prison. Incidentally, after 20 years, based on recommendations from international organizations, the prisoners were eventually transferred from Gobustan to Umbaki, where the conditions are much closer to European prison standards.
Back then, in February 2004, the first instruction was introduced, which categorized the refusal to eat into “justified” and “unjustified” hunger strikes and defined the actions the prison administration should take depending on the type. If the prisoner’s demands were deemed “legal,” i.e., based on the provisions of the “Code for the Execution of Punishments” and the “Internal Regulations,” the administration was to take immediate measures to meet them or inform the prisoner that the legal demands could not be fulfilled in a short time due to objective reasons. If the reason for the hunger strike was considered disrespectful (unjustified), the prisoner was provided with a comprehensive explanation of this, and their actions could be deemed a violation of the regime, leading to consequences such as punishment and a damaged record.
-What regulations govern the administration’s treatment of a hunger striker?
-Currently, the second “Instruction on the Conditions of Detention and Forced Feeding of Convicts and Detainees Refusing to Eat in Penitentiary Institutions” (No. 32-N of December 30, 2012) is in effect. The text of the current document can be found on the “Unified Legal Acts Database” website at the following link: e-qanun.az.
It should be noted that the demands of a hunger striker, if not put in writing and not verified by the administration, do not exist for the external bureaucratic world. In such cases, a situation arises where relatives report a hunger strike, but the prison administration denies it, claiming that no statement about the hunger strike was received. There have even been instances where the administration illegally refused to accept a statement about a hunger strike under various pretexts, requiring the intervention of a lawyer.
What Happens Next?
-Describe the procedure in the “administration-hunger striker” relationship.
-After the prisoner declares a hunger strike during the morning roll call or at breakfast distribution, the head of the penitentiary institution or the detention center, or a designated officer, must meet with them. This officer must determine the reasons for the hunger strike, including speaking with the inmate personally. The hunger strike is reported to the leadership of the Azerbaijani Penitentiary Service (or Nakhchivan) and, if the person is under investigation or on trial, to the body conducting the criminal proceedings. The head or doctor of the medical unit, who informs their superiors (the Medical Department), participates in the conversation.
The refusal to eat is documented in writing, after which the prisoner should be provided with the appropriate conditions. These include isolating the inmate from those who could secretly pass on food and removing all food from the room. Usually, the inmate is placed in a separate ward of the medical unit, or in isolation or a solitary cell. If the hunger striker is not isolated from other inmates (except for collective hunger strikes where several hunger strikers can be placed together), it is a clear sign that the hunger strike is not officially registered by the administration and is being conducted in vain.
Within 24 hours of the start of the hunger strike, a medical examination of the hunger-striking prisoner is conducted to assess their psychological and overall health. In particular, the doctor must carefully and comprehensively examine the patient for diabetes, acute gastritis, peptic ulcer disease, epilepsy, and other metabolic disorders that are contraindications to refusing food. If one of these diseases is detected, the hunger strike is prohibited for medical reasons. In other cases, the hunger striker is informed that such actions are harmful to their health.
From the moment of isolation, the hunger striker is under medical supervision and two registration sheets are filled out for them daily. One sheet records notes about the issuance and return of food three times a day (the food is offered to eat and taken away after two hours). The other sheet records complaints and physiological indicators: pulse, body temperature, weight, blood pressure, the amount and frequency of fluid intake (15-30 liters per day), mental state, and laboratory indicators. These sheets are inserted into the medical history or medical card. If the refusal to eat lasts more than a week, general blood and urine tests, as well as a biochemical blood test, may be performed. If necessary, outpatient treatment and emergency medical care can be provided in the room where they are held.
At the same time, the prisoner must fulfill all other duties in the prison, participate in investigative actions, and attend court hearings. They can be sent to other places of detention but accompanied by medical personnel. Only a doctor’s conclusion can release them from work or transport from the prison. Currently, a more lenient option exists—remote participation in interrogations, court hearings, or meetings via video communication.
- What are the health consequences for a hunger striker in places of detention?
-Prolonged fasting causes a series of unpleasant sensations: a feeling of hunger, constant weakness, sleep disturbances, stomach discomfort, a weakened immune system, and swelling. Body temperature and blood pressure decrease, and the pulse drops to 60 beats per minute. Some mistakenly believe that in this condition, one should move more to avoid swelling and warm up the body. In reality, as experienced hunger strikers have told me, one should actually move less.
If the condition of a person refusing food worsens, they are sent to the Medical Facility (the central prison hospital). There, they are again offered food and given a detailed explanation of the importance of ending the hunger strike, persuading them to start eating.
The next step is the application of medical measures, i.e., forced feeding. For this, a dietary mixture prepared according to the doctor’s prescription is used, consisting of easily digestible products given in small portions with a daily nutritional value of at least 3,000 kilocalories. The procedure for forced treatment is painful and, in some cases, can cause breathing problems and heart issues, so the doctor keeps everything necessary for emergency medical care on hand.
In the decision on the case "Nevmerzhitsky v. Ukraine" (No. 54825/00), the European Court of Human Rights ruled that forced feeding cannot be considered degrading if it is necessary to save a person’s life. However, forced feeding without medical necessity and causing pain (using a feeding tube, handcuffs, or mouth spreaders) can be equated to torture.
In this context, a semi-comical case comes to mind, where hunger-striking inmates at Gobustan Prison, whom I mentioned earlier, were shown a rubber hose of substantial diameter, with the statement that if they continued the hunger strike, they would be fed rectally (you understand what that means). This was a joke, as no one is actually fed in that way during a hunger strike, but not everyone knew that. In fact, if the hose were used in reality, it could significantly lower a person’s status among the prisoners. This tactic worked on many protest participants, and they stopped the hunger strike. But the effect was temporary, as the inmates soon found out they would be fed from the other end, and they laughed at the dark humor of the prison staff.
Hunger Strike and Death
-Can someone die from starvation in an Azerbaijani prison?
A regular hunger strike, i.e., refusing any food but consuming water, leads to death from starvation in about 2 months (60-70 days). A dry hunger strike, i.e., refusing both food and water, results in dehydration and death in 3-10 days. Some of the hunger-striking prisoners, in this context, threaten to continue their hunger strike until death.
However, it is the duty of the prison doctor to prevent a fatal outcome, and they will not allow the hunger striker to die. When there is a life-threatening risk to the prisoner and reason to believe that they have lost the ability to make adequate decisions regarding themselves, the decision to resume feeding forcibly is made by the doctor, who can consult with a psychiatrist. If the hunger striker threatens to take their own life, they may be legally placed in a psychiatric hospital (Article 11 of the Law on Psychiatric Assistance).
If the prison doctor conducts an examination of the inmate inadequately and fails to consider all illnesses, then even such usually non-lethal stress as a hunger strike can kill a person. This is what happened in 2007 to political activist Faina Kungurova, who was arrested in normal physical condition but with a slightly agitated mental state. Her psychological state was not considered, and the hunger strike killed her.
-Sometimes the administration claims that the prisoner is not on a hunger strike. What does this mean?
-I cannot fail to mention cases when hunger strikes are simulated to attract more attention to oneself and thereby "actualize one’s case," as one of my acquaintances in custody put it.
As I mentioned earlier, with a regular hunger strike without medical intervention, a person dies in 2 months, and with a dry hunger strike—in one and a half weeks. Therefore, if someone has been on a hunger strike significantly longer than these periods and is still not being forcibly fed, such a case usually raises doubts among critical thinkers. For prison guards and doctors, these doubts are professional. After all, if it turns out that the hunger strike is fake, the hunger striker automatically becomes a malingerer and a violator of the regime and will be punished.
This is why unexpected searches are conducted in the room where the hunger striker is held. However, the creative imagination of prisoners also comes into play, as they find various ways to pass high-calorie products to their "hunger-striking" comrades. For example, in one of the cases known to me, prisoners soaked shirts and underwear with sugar syrup and sent them to the hunger strikers in the medical unit, so they could soak them in water and enjoy sweet water. I had only heard about such practices before in relation to drug smuggling.
The older generation still remembers how, during the perestroika years of 1986-87, a certain Dr. Charles Hyder, widely publicized in the Soviet press, set up a tent near the White House in Washington and announced a fatal hunger strike against the arms race and nuclear weapons. He drank water with sea salt, took vitamins, and lasted without food for 218 days (7 months). Some explained his phenomenon by the obesity of the 56-year-old Hyder, who weighed 136 kg at the start of the hunger strike at a height of 188 cm; others considered him a fraud, and his hunger strike—a partial one (once a week he would go home to “take a shower”).
A partial hunger strike, when a person still consumes something to maintain energy, can last a long time and does not lead to death. In essence, it can be considered a dietary regimen or therapeutic fasting, which frees the body from excess fat. For example, it was said about Hyder that he decided on a hunger strike because his doctor allegedly recommended that he lose weight (he did lose 77 kg). Thanks to his hunger strikes, he may have lived another 17 years.
I know inmates who regularly cleanse their bodies this way, sustaining themselves on sweetened water, juices, or milk. This type of fasting not only improves health (it is used to treat such diseases as pancreatitis, cholecystitis, enterocolitis, hypertension, vascular atherosclerosis, arrhythmias, etc.) but is also a good practice that allows one to endure a real hunger strike longer than other inmates who usually give up on the fifth day. As preparation for a hunger strike, high-calorie food is usually consumed the day before. A traditional dish before a hunger strike is, for example, khash, which, in addition to its caloric value, creates a gelatin reserve in the body, necessary for joints, nails, and hair.
There are also inmates who, for one reason or another (e.g., fear of poisoning), refuse prison food but eat home-prepared food instead. Prison administrations are tolerant of this practice, relying on medical supervision.
Naturally, a partial hunger strike that does not pose a danger to life is not perceived by the public as a method of protest.
As someone who has been studying prison rules for more than 30 years, I do not recommend that any inmate imitate Hyder by devaluing their possibly legitimate protest with theatrical declarations of “dry” and “fatal” hunger strikes, only to break them after a few days or months of simulating food refusal. A hunger strike is too dangerous a method of protest to undertake without being physically and mentally prepared.
11 Oktyabr 2024, 14:59
Kamal Əli
Ekspert, şərhçi
Azərbaycan siyasi müxalifət nümayəndələri, təqib olunaraq istintaq təcridxanalarına və digər məhkumluq yerlərinə salınaraq, sonuncu etiraz vasitəsi kimi aclıq aksiyasına əl atırlar. Əksər hallarda həbsxana rəhbərliyi məhkumun aclıq aksiyası keçirdiyindən xəbərsiz olduqlarını bildirir; daha nadir hallarda isə, aclıq keçirən məhkum ölümlə üz-üzə gəldikdə, onu tibbi hissəyə köçürürlər. Bu kontekstdə yaxınlarda unikal bir hadisə baş verdi — Bakıdakı 1 saylı Təcridxananın rəisi artıq 50 gündən çox aclıq edən Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının üzvü Famil Xəlilovu nümunəvi davranışına görə mükafatlandırdı.
Aclıq aksiyası keçirən məhkumun qanunla hansı hüquqları var və Penitensiar Sistem rəhbərliyinin bu vəziyyətdə hansı vəzifələri var? Bu və digər sualları Azərbaycan İnsan Hüquqlarını Müdafiə Mərkəzinin rəhbəri Eldar Zeynalov Turan agentliyinə cavablandırıb.
Aclıq Aksiyası Keçirən Məhkum = Rejim Pozucusu
-Məhkumların aclıq aksiyası kimi etiraz formalarına post-sovet dövlətinin münasibəti necə dəyişib?
-Yeməkdən imtina və ya aclıq aksiyası, həbsxanalarda geniş yayılan və uzun müddətdir istifadə olunan etiraz formalarından biridir. Lakin Azərbaycanda bu, dərhal qanuni etiraz forması kimi tanınmadı — bu yalnız 20 il əvvəl, Qobustan həbsxanasındakı məhkumların kollektiv aclıq aksiyalarından sonra baş verdi ki, onlar bununla əlaqədar ciddi cəzalandırılmışdılar.
Rəhbərliyin baxış bucağından yeməkdən imtina, səhər yoxlamasına çıxmamaq və ya yatma vaxtından sonra yatmamaq kimi rejim pozuntusu kimi qəbul olunurdu. Məhkumlar isə bu addımı qanunvericilikdəki dəyişikliklərə və həbsxana şəraitinə qarşı mənfi fikirlərini ifadə etmək üçün məcburi bir yol kimi görürdülər. Maraqlıdır ki, 20 ildən sonra, beynəlxalq təşkilatların tövsiyələri əsasında, məhkumlar nəhayət Qobustandan Ümbakıya köçürüldülər ki, burada şərait Avropa həbsxana standartlarına daha yaxındır.
O dövrdə, 2004-cü ilin fevralında, yeməkdən imtinanı “əsaslı” və “əsassız” aclıq aksiyasına ayıran və məhkumun tələbini hüquqi əsaslarla “qanuni” kimi tanıyıb-tanımamasına görə həbsxana rəhbərliyinin hansı tədbirlər görməli olduğunu müəyyənləşdirən ilk təlimat təqdim olundu. Əgər məhkumun tələbləri “qanuni”, yəni “Cəza İcra Məcəlləsi” və “Daxili Nizamnamə Qaydaları” ilə əsaslandırılıbsa, rəhbərlik onları yerinə yetirmək üçün dərhal tədbir görməli və ya qanuni tələblərin obyektiv səbəblərdən qısa müddətdə yerinə yetirilməsinin mümkün olmadığını məhkuma bildirməlidir. Əgər aclığın səbəbi hörmətsiz (əsassız) hesab olunarsa, məhkuma bu barədə ətraflı izah verilir və onun hərəkətləri rejim pozuntusu kimi qəbul edilərək cəza və nüfuzunun ləkələnməsi kimi nəticələrə səbəb ola bilər.
-Aclıq keçirən məhkumlara rəhbərliyin münasibətini tənzimləyən hansı normativ sənədlər mövcuddur?
-Hazırda, “Penitensiar müəssisələrdə yeməkdən imtina edən məhkumların və təqsirləndirilən şəxslərin saxlanma şəraiti və məcburi qidalandırma qaydaları haqqında” ikinci təlimat (30 dekabr 2012-ci il, № 32-N) qüvvədədir. Hazırkı sənədin mətnini “Hüquqi Aktların Birləşdirilmiş Bazası” veb-saytında bu linkdən tapmaq olar: e-qanun.az.
Qeyd etmək lazımdır ki, aclıq keçirənin tələbləri yazılı şəkildə təqdim olunmayıb və rəhbərlik tərəfindən təsdiqlənməyibsə, bu tələblər xarici bürokratik dünya üçün mövcud deyil. Belə hallarda, qohumlar aclıq aksiyası barədə məlumat verəndə, həbsxana rəhbərliyi bunu inkar edir və bildirir ki, onlara aclıq aksiyası ilə bağlı heç bir məlumat daxil olmayıb. Hətta bəzi hallarda rəhbərlik müxtəlif bəhanələrlə aclıq aksiyası barədə bəyanat qəbul etməkdən qanunsuz olaraq imtina edib və bu zaman vəkilin köməyindən istifadə etmək lazım gəlib.
Sonrakı Mərhələ Nədir?
-“Rəhbərlik – aclıq keçirən məhkum” münasibətlərində proseduru təsvir edin.
-Məhkum səhər yoxlaması və ya səhər yeməyi paylanması zamanı aclıq aksiyasına başladığını elan etdikdən sonra, penitensiar müəssisənin və ya təcridxananın rəhbəri və ya təyin edilmiş vəzifəli şəxs onunla görüşməlidir. Bu şəxs aclıq aksiyasının səbəblərini öyrənməli, o cümlədən məhkumla şəxsən danışmalıdır. Aclıq aksiyası Azərbaycan Penitensiar Xidmətinin (və ya Naxçıvan) rəhbərliyinə, təqsirləndirilən və ya məhkəmə prosesi zamanı olan şəxs olduqda isə istintaq orqanına bildirilir. Danışığa müəssisənin rəisi və ya tibbi hissənin həkimi qatılır və o, bu barədə öz rəhbərliyini (Tibbi İdarəni) məlumatlandırır.
Yeməkdən imtina yazılı şəkildə qeydiyyata alınır və bu zaman məhkuma müvafiq şərait təmin olunmalıdır. Bu şəraitə məhkumu gizli yolla yemək ötürə biləcək şəxslərdən təcrid etmək və otağı bütün qida məhsullarından təmizləmək daxildir. Adətən, məhkum tibbi hissənin ayrıca palatasına, izolatora və ya təkadamlıq kameraya yerləşdirilir. Əgər aclıq edən məhkum digər məhbuslardan təcrid olunmursa (kollektiv aclıq aksiyaları istisna olmaqla, burada bir neçə aclıq edən şəxs bir yerdə saxlanıla bilər), bu, aclığın rəhbərlik tərəfindən qeydə alınmaması və mənasız yerə keçirilməsi deməkdir.
Aclıq aksiyasının başlanmasından 24 saat ərzində aclıq edən məhkumun psixoloji və ümumi sağlamlıq vəziyyətini qiymətləndirmək üçün tibbi müayinə aparılır. Xüsusilə, həkim diabet, kəskin qastrit, mədə və onikibarmaq bağırsaq xorası, epilepsiya və digər metabolik xəstəlikləri diqqətlə və hərtərəfli müayinə etməlidir ki, bu da qidanı qəbul etməməyə əks göstərişdir. Bu xəstəliklərdən biri aşkar olunarsa, tibbi göstərişlərə əsasən, aclıq aksiyası qadağan edilir. Digər hallarda isə aclıq edən məhkuma belə hərəkətlərin orqanizmə zərərli olduğu barədə məlumat verilir.
Təcrid olunma anından etibarən, aclıq edən məhkum tibbi nəzarət altında olur və onunla bağlı gündəlik iki qeydiyyat vərəqi doldurulur. Birinci vərəqə gündə üç dəfə qidanın təqdim olunması və geri qaytarılması ilə bağlı qeydlər (qida təklif olunur və iki saatdan sonra geri götürülür) daxil edilir. Digər vərəqədə isə şikayətlər və fizioloji göstəricilər: nəbz, bədən temperaturu, çəki, qan təzyiqi, maye qəbulunun miqdarı və tezliyi (gündə 15-30 litr), psixoloji vəziyyət, laboratoriya göstəriciləri qeyd olunur. Bu vərəqlər xəstəlik tarixçəsinə və ya tibbi karta əlavə edilir. Əgər yeməkdən imtina bir həftədən çox davam edərsə, ümumi qan və sidik analizləri, eləcə də qanın biokimyəvi analizi aparıla bilər. Zəruri hallarda saxlanıldığı otaqda ambulator müalicə və təcili tibbi yardım göstərilə bilər.
Eyni zamanda, məhkum həbsxanadakı digər vəzifələrini yerinə yetirməli, istintaq tədbirlərində iştirak etməli və məhkəmə iclaslarına qatılmalıdır. Onu digər məhbus saxlama yerlərinə də köçürmək olar, lakin bu zaman tibb işçisinin müşayiəti zəruridir. Hazırda daha yumşaq bir variant mövcuddur — dindirmələrdə, məhkəmə iclaslarında və ya görüşlərdə məsafədən videoəlaqə vasitəsilə iştirak.
-Aclıq edən məhkumları həbsxanada hansı sağlamlıq nəticələri gözləyir?
-Uzunmüddətli aclıq orqanizmdə bir sıra xoşagəlməz hallar yaradır: aclıq hissi, daimi zəiflik, yuxu pozuntusu, mədədə narahatlıq, immunitetin azalması və ödemlər. Bədən temperaturu və qan təzyiqi aşağı düşür, nəbz 60 vurğuya qədər enir. Bəzi şəxslər səhvən bu vəziyyətdə ödemlərin qarşısını almaq və bədəni qızdırmaq üçün daha çox hərəkət etməli olduqlarını düşünürlər. Əslində, təcrübəli aclıq edənlərin dediyi kimi, daha az hərəkət etmək lazımdır.
Əgər yeməkdən imtina edən şəxsin vəziyyəti pisləşərsə, onu Tibbi Müəssisəyə (mərkəzi həbsxana xəstəxanasına) göndərirlər. Orada ona bir daha yemək təklif olunur və aclıq aksiyasını dayandırmağın vacibliyi ətraflı şəkildə izah olunur, məhkuma yeməyə başlamağa razı salmağa çalışılır.
Növbəti addım tibbi tədbirlərin, yəni məcburi qidalandırmanın tətbiqidir. Bunun üçün həkim resepti ilə hazırlanmış, asanlıqla həzm olunan məhsullardan ibarət olan pəhriz qarışığı kiçik porsiyalarla və gündəlik ən azı 3000 kilokalori miqdarında verilir. Məcburi qidalandırma proseduru ağrılıdır və bəzi hallarda tənəffüs və ürək fəaliyyətində problemlərə səbəb ola bilər, buna görə həkim təcili tibbi yardım göstərmək üçün lazım olan bütün avadanlıqları yanında saxlayır.
“Nevmerzhitski Ukraynaya qarşı” (№ 54825/00) işində Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi məcburi qidalandırmanın, əgər insanın həyatını xilas etmək üçün zəruridirsə, alçaldıcı hesab edilməyəcəyinə qərar verib. Lakin tibbi zərurət olmadan və ağrıya səbəb olan (qida borusuna boru yerləşdirmək, qandal, ağız açıcılar) məcburi qidalandırma işgəncə ilə eyni səviyyədə dəyərləndirilə bilər.
Bu kontekstdə, əvvəllər dediyim Qobustan həbsxanasında aclıq edən məhkumlara nümayiş olunan, əhəmiyyətli diametrə malik rezin bir şlanq yadınıza düşə bilər, onlara demişdilər ki, əgər aclıq aksiyasını davam etdirərlərsə, onları rektal yolla qidalandıracaqlar (bunun mənasını anlayırsınız). Bu bir zarafat idi, çünki aclıq aksiyası zamanı heç kəsi bu üsulla qidalandırmırlar, amma hamı bunu bilmirdi. Əslində, əgər şlanq həqiqətən istifadə olunsaydı, bu, məhkumlar arasında şəxsin statusunu əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilərdi. Bu taktika bir çox etiraz iştirakçısına təsir etdi və onlar aclıq aksiyasını dayandırdılar. Ancaq bu təsir müvəqqəti oldu, çünki məhkumlar tezliklə anladılar ki, onları başqa bir yolla qidalandıracaqlar və həbsxana əməkdaşlarının qara yumoru ilə lağ etdilər.
Aclıq Aksiyası və Ölüm
-Azərbaycan həbsxanasında aclıqdan ölmək mümkündürmü?
-Adi aclıq aksiyası, yəni yalnız su qəbul etməklə hər hansı qidadan imtina edildikdə, təxminən 2 ay (60-70 gün) ərzində aclıqdan ölümə səbəb olur. Quru aclıq, yəni həm qidadan, həm də sudan imtina etmək, bədənin susuzlaşmasına və 3-10 gün ərzində ölümə gətirib çıxarır. Bu kontekstdə bəzi aclıq edən məhkumlar aclıq aksiyasını ölümlə nəticələnənədək davam etdirəcəkləri ilə hədələyirlər.
Lakin həbsxana həkiminin vəzifəsi ölümcül nəticələrin qarşısını almaqdır və o, aclıq edən məhkumun ölməsinə imkan verməyəcək. Əgər məhkumun həyatı üçün təhlükə yaranarsa və onun öz vəziyyəti ilə bağlı düzgün qərar qəbul etmək qabiliyyətini itirdiyinə dair əsaslı şübhə olarsa, məcburi qidalanmaya başlamaq qərarını həkim verir, və o, psixiatrla məsləhətləşə bilər. Əgər aclıq edən şəxs özünü öldürməklə hədələyərsə, qanuni əsaslarla psixiatriya xəstəxanasına yerləşdirilə bilər (Psixiatrik Yardım Haqqında Qanunun 11-ci maddəsi).
Əgər həbsxana həkimi məhkumun müayinəsini qeyri-adekvat apararsa və bütün xəstəlikləri nəzərə almazsa, adi aclıq aksiyası kimi ümumiyyətlə ölümcül olmayan bir stress də insanı öldürə bilər. Bu, 2007-ci ildə siyasi aktivist Faina Kunqurova ilə baş verən hadisəyə bənzəyir. Onu normal fiziki vəziyyətdə, lakin bir qədər həyəcanlı ruh halında həbs etmişdilər. Onun psixoloji vəziyyəti nəzərə alınmamışdı və aclıq aksiyası onu öldürdü.
- Bəzən rəhbərlik iddia edir ki, məhkum aclıq etmir. Bu nə deməkdir?
Mən, aclıq aksiyasını öz işinə diqqəti artırmaq və beləliklə, “məsələsini aktuallaşdırmaq” üçün simulyasiya edən halları qeyd etməməyə bilmərəm, bunu mənim həbsdə olan tanışımdan biri belə izah etmişdi.
Dediyim kimi, adi aclıq aksiyası zamanı tibbi müdaxilə olmadan insan 2 ay ərzində ölür, quru aclıq zamanı isə – bir yarım həftədə. Buna görə də, əgər kimsə bu müddətlərdən xeyli uzun müddət aclıq edir və hələ də məcburi qidalandırılmırsa, belə hal adətən tənqidi düşüncəli insanlarda şübhə yaradır. Həbsxana nəzarətçiləri və həkimlər üçün isə bu, peşəkar şübhədir. Əgər məlum olsa ki, aclıq aksiyası saxtadır, aclıq edən şəxs dərhal simulyant və rejim pozucusu hesab olunur və cəzalandırılır.
Bu səbəbdən aclıq edən məhkumun saxlanıldığı otaqda gözlənilməz axtarışlar aparılır. Ancaq məhkumların yaradıcılıq qabiliyyəti də işə düşür, çünki onlar “aclıq edən” yoldaşlarına müxtəlif yollarla yüksək kalorili məhsullar ötürürlər. Məsələn, mənim tanıdığım bir halda, məhkumlar köynək və alt paltarlarını şəkər siropu ilə isladaraq onları tibbi hissədə olan aclıq edən məhkumlara göndərmişdilər ki, onlar həmin paltarları suda isladaraq şirin su içsinlər. Bu üsulu narkotik maddələrin ötürülməsi barədə eşitmişdim.
Yaşlı nəsil hələ də 1986-87-ci illərdəki perestroyka dövründə, Sovet mətbuatında geniş şəkildə işıqlandırılan, Vaşinqtonda Ağ Evin yaxınlığında çadır qurub, silahlanma yarışına və nüvə silahlarına qarşı ölümcül aclıq aksiyası elan edən doktor Çarlz Hayderin hadisəsini xatırlayır. O, dəniz duzu ilə su içir, vitaminlər qəbul edir və yeməksiz 218 gün (7 ay) qaldı. Bəziləri onun fenomenini 56 yaşlı Hayderin köklüyü ilə izah edirdilər, çünki aclıq aksiyasına başladığı zaman boyu 188 sm, çəkisi isə 136 kq idi. Digərləri onu fırıldaqçı hesab edirdilər və onun aclıq aksiyasını – qismən bir aksiya adlandırırdılar (o, həftədə bir dəfə “yuyunmaq” üçün evinə gedirdi).
Qismən aclıq aksiyası, yəni insanın enerji səviyyəsini qorumaq üçün bir şeylər qəbul etməsi, uzun müddət davam edə bilər və ölümlə nəticələnməz. Əslində, bunu pəhriz qidalanması və ya müalicəvi aclıq kimi qəbul etmək olar ki, bu da orqanizmi artıq piydən azad edir. Məsələn, Hayderin aclıq aksiyasına məhz həkiminin ona arıqlamağı tövsiyə etdiyi üçün başladığı deyilirdi (o, həqiqətən 77 kq itirdi). Aclıq aksiyalarının sayəsində o, daha 17 il yaşadı.
Bəzi məhkumlar var ki, müntəzəm olaraq bədənlərini bu şəkildə təmizləyir, özlərini şirin su, şirələr və ya südlə təmin edirlər. Bu cür aclıq təkcə sağlamlığı yaxşılaşdırmır (bu, pankreatit, xolesistit, enterokolit, hipertoniya, damar aterosklerozu, aritmiya və s. kimi xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunur), həm də bir çox digər məhkumların adətən beşinci gündə təslim olduğu həqiqi aclıq aksiyasına dözmək üçün yaxşı bir təcrübədir. Aclıq aksiyasına hazırlıq kimi, adətən bir gün əvvəl yüksək kalorili qidalar qəbul edilir. Aclıq aksiyasından əvvəl ənənəvi yeməklərdən biri məsələn, xaşdır ki, bu yemək, kalori dəyərindən əlavə, oynaqlar, dırnaqlar və saçlar üçün vacib olan jelatin ehtiyatını orqanizmdə yaradır.
Həbsxana yeməyinə zəhərlənmək qorxusu səbəbindən, digər səbəblərdən həbsxana yeməyindən imtina edən, lakin evdə hazırlanmış yeməklərlə qidalanan məhkumlar da var. Həbsxana rəhbərlikləri bu praktikanı tibbi nəzarət altında tutmaq şərti ilə tolerant qarşılayırlar.
Təbii ki, həyat üçün təhlükə yaratmayan qismən aclıq aksiyası etiraz metodu kimi cəmiyyət tərəfindən qəbul olunmur.
30 ildən çoxdur ki, həbsxana qaydalarını öyrənən biri kimi, heç bir məhkuma Hyderi təqlid etməyi, mümkün qədər qanuni etirazını “quru” və “ölümlə nəticələnən” aclıq aksiyaları kimi teatr bəyanatları ilə dəyərdən salmağı tövsiyə etmirəm, daha sonra isə aclıq aksiyasını bir neçə gündən və ya aydan sonra qida qəbulunu imitasiya etməklə dayandırmağı məsləhət görmürəm. Aclıq aksiyası, fiziki və mənəvi hazırlıq olmadan başlamamalı olan çox təhlükəli bir etiraz metodudur.