Azərbaycanda penitensiar sistemdə islahatlar residiv cinayətkarlığın azalmasına gətirib çıxarmır

Azərbaycanda penitensiar sistemdə islahatlar residiv cinayətkarlığın azalmasına gətirib çıxarmır

2022 Sentyabr 27 ( Çərşənbə axşamı )  07:35:50

Kamal Əli

Azərbaycan koloniyalarında və həbsxanalarında islahatlara dair nikbin hesabatlar

Azərbaycanda cinayət cəzalarının icrası üzrə dövlət penitensiar sistemində islahatların aparılması və humanistləşdirilməsilə  bağlı rəsmi səviyyədə çox danışılır. Xüsusilə qadın həbsxanalarında (4 saylı koloniya) və yetkinlik yaşındakı cinayətkarların saxlanma yerlərində aparılan islahatlar, məhkumların təhsilinin və peşə hazırlığının artırılmasına diqqət yetirilməsi barədə çoxlu məlumatlar dərc olunur. Məhkumların ictimai təşkilatlarla görüşləri, məhkumlara psixoloji, tibbi, hətta kosmetoloji yardımların göstərilməsi barədə məlumatlar verilir. Rəsmi məlumata görə, cəzaçəkmə yerləri təmir olunur, yeni müəssisələr tikilib istifadəyə verilir, məhkumların qohumları ilə görüşü üçün daha rahat yerlər yaradılır.

Ədliyyə Nazirliyinin saytı bildirir ki, islahatlar Ədliyyə Nazirliyinin istintaq təcridxanalarını da əhatə edir. Məhkumlar üçün iki böyük müalicəxana fəaliyyət göstərir ki, bunlardan biri ağciyər xəstəlikləri (vərəm, koronavirus infeksiyası) olan məhkumların müalicəsi üzrə ixtisaslaşıb. Bu klinikalarda müalicə olunmaq imkanı olmadığında xəstələr mühafizə altında respublika xəstəxanalarına aparılır.

2022-ci ilin aprelində ədliyyə naziri Fikrət Məmmədov  bildirib ki, Azərbaycanda penitensiar sistemdə islahatlar əsas məsələlərdən biridir. O, “islahatları” sadalayarkən yalnız yetkinlik yaşına çatmayanlar  və qadın məhbuslar üçün iki yeni müəssisənin tikildiyini, həmçinin prezidentin əfvlərini ölkənin humanizm ideyalarına sadiqliyinin göstəricisi kimi qeyd edib.

Penitensiar Xidmətin yüksək vəzifəli əməkdaşları xarici və beynəlxalq təşkilatlarla görüşlərdə iştirak edirlər, inkişaf etmiş ölkələrdə aparılan islahatlar təcrübəsini mənimsəyirlər. 21-22 iyun 2022-ci il tarixində Sevilyada (İspaniya)  Avropa Şurasının təşkilatçılığı ilə həbsxanaların və probasiya xidmətlərinin rəhbərlərinin 27-ci illik konfransı keçirilib. Konfransda Azərbaycanı ədliyyə nazirinin müavini Ceyhun Həsənov, Probasiya Xidmətinin rəisi Aqşin Ziyadov və nazirliyin ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsinin rəisi Mehman Sadıqov təmsil ediblər. Konfransda azadlıqdan məhrumetmə yerlərində qadınların əməyi, məhkumların cəmiyyətə reinteqrasiyası, məhkumların psixoloji sağlamlığı, penitensiar sistem müəssisələrinin dizaynı və infrastrukturuna dair məruzələr dinlənilib. Azərbaycandan olan iştirakçılar ölkəmizdə aparılan islahatlar, qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi, yeni normativ- hüquqi aktların qəbulu, yeni, beynəlxalq səviyyəyə uyğun penitensiar müəssisələrin tikintisi barədə məlumat veriblər.

2010-cu ildə Bakıda Azərbaycanda penitensiar sistemdə islahatlara dəstək üzrə ikiillik layihənin icrası ilə bağlı konfrans keçirilib. Layihə Avropa Şurasının himayəsi altında Norveç hökumətinin maliyyə yardımı ilə həyata keçirilib. Penitensiar müəssisələrin işçiləri  üçün treninqlər keçirilib, məhkumların saxlanma şəraiti, onlara tibbi xidmətin göstərilməsi yaxşılaşdırılıb.

Penitensiar müəssisələrin bir çoxunda əsaslı təmir işləri aparılıb, bu sistemdə psixoloqlar qrupu yaradılıb, havalandırma və təbii işıqlandırmanın yaxşılaşdırılması məqsədilə kameralarda pəncərələr genişləndirilib. Məhbusların qida rasionu yaxşılaşıb, onların telefon danışıqları, qohumları ilə görüş və bağlama almaq imkanları artıb, cəzaçəkmə yerlərindən azad edilmiş şəxslərin sosial adaptasiyası istiqamətində addımlar atılıb. Beynəlxalq humanitar təşkilatların köməyilə bu müəssisələrdə vərəmin yayılmasının qarşısının alınması üçün mütəmadi olaraq profilaktik tədbirlər həyata keçirilir. Elə həmin dövrdən Probasiya Xidmətinin - məhkumun evinin hüdudlarında azadlığın məhdudlaşdırılması formasında, onun hərəkətinin elektron izlənilməsilə cəza sistemi -yaradılmasına başlanılıb.

Residiv cinayətkarlığın yüksək olduğu digər Azərbaycan reallığı

Azərbaycanın penitensiar sisteminin bütün sahələrində vəziyyətin durmadan yaxşılaşması barədə məlumatlarla paralel olaraq, tikanlı məftillər arxasında real həyatın başqa tərəfi, başqa dünya var. Turan-a məhkumların qohumlarından, ailə üzvlərindən, cəzaçəkmə yerlərində olan, habelə azadlığa çıxan vətəndaşlardan telefon zəngləri və məktublar daxil olur. Bu müraciətlərin heç birində müsbət məlumat yoxdur.

Həbsxana dəhşətlərini yaşayanlar məhbusların döyülməsi, pis qidalanma, kameralardakı sıxlıq, həbsxana və koloniyaların bütün işçilərinin rüşvətxorluğu, yayda içməli suyun, qışda isə otaqların soyuq olması barədə bildirirlər.

Lakin Azərbaycan Penitensiar Xidmətinin öz funksiyasını - residivin (əvvəllər məhkum olunmuşlar tərəfindən təkrar cinayətlərin törədilməsi) səviyyəsinin azaldılmasını yerinə yetirmədiyini qeyd etməmək olmaz. Görünür, buna görə də rəsmi sənədlərdə residivin statistikasına dair məlumat yoxdur. Hüquq-mühafizə orqanları ölkədə cinayətkarlığın, əsasən də təkrar cinayətlərin dinamikasını izləmək üçün illər üzrə müqayisəli məlumatları vermir. Təkcə onu bilirik ki, Azərbaycanda məhbusların sayı 20-23 min nəfər arasındadır. 

Ədliyyə Nazirliyi yanında İctimai Şuranın koordinatoru, hüquq müdafiəçisi Səadət Bənənyarlının məlumatına görə, Azərbaycanda residivin səviyyəsi 50% təşkil edir.

Azərbaycan Hüquq-Müdafiə Mərkəzinin direktoru Eldar Zeynalov Turan-a müsahibəsində daha yüksək rəqəm söyləyib. Onun sözlərinə görə, məhkumların 60%-ə yaxını azadlığa çıxdıqdan sonra yenidən dəmir barmaqlıqlar arxasına düşür.

Onun sözlərinə görə, on il öncə cinayətlərin təkrar törədilməsilə bağlı vəziyyət analoji idi, ümumilikdə heç nə dəyişməyib. “Əvvəllər rəsmi şəxslər bu rəqəmin 65% olduğunu deyirdilər. Bu rəqəm heç vaxt mübahisəli olmayıb. Sovet dövründə bu göstərici 30% idi”. Zeynalov hesab edir ki, məhkumların yalnız üçdə biri həbsdə olduğu müddətdə yenidən tərbiyə olunur.

Müxtəlif ölkələrdə residiv anlayışı altında bu terminin fərqli anlamı var: təkrar cinayət məsuliyyətinə cəlb edilmə, təkrar hökm və azadlığa buraxıldıqdan sonra bir, iki və ya beş il müddətinə yenidən azadlıqdan məhrum edilmə.  Haradasa statistikaya şərti olaraq vaxtından əvvəl azadlığa buraxılma şərtlərinin pozulmasına görə məhkumun həbsxanaya qaytarılmasını daxil edirlər, haradasa yox. Məsələn, istifadə edilən ölçülərdən asılı olaraq, Norveçdə residivizm 14%-dən 42%-ə qədər təşkil edə bilər. 2010-cu ildə Böyük Britaniya Ədliyyə Nazirliyi İngiltərə və Uels, Şotlandiya və Niderlandda residivizmi müqayisə etməyə cəhd edib və aşağıdakı rəqəmlər alınıb: il ərzində təkrar hökm  müvafiq olaraq azad edilənlərin 45,1, 44,3 və 38% faizini təşkil edib. 2009-cu ilin yayından 2011-ci ilin noyabrınadək Latviyada residivizm belə olub: həbs cəzasını çəkmişlərin  arasında  51%, şərti olaraq vaxtından əvvəl azadlığa buraxılanlar arasında  26%, şərti cəza alanlar arasında 16%, - Strateji Araşdırmalar Mərkəzindən (RF) Olqa Şepeleva öz məqaləsində yazır.

Karolin Didi “Azadlıqdan məhrumetmə və residivizm: xarici təcrübə” adlı məruzəsində residivizmin profilaktikası baxımından Almaniya, Hiderland və Norveçdə həyata keçirilən resosializasiya və reabilitasiya proqramlarını təhlil edib. Məlumatlar göstərir ki, ayrı-ayrı proqramlarda iştirak edən qruplarda residivizmin səviyyəsi azalır. Yəni, hər konkret proqramın məzmunu mühüm rol oynayır, ona görə də onların dizaynına çox səliqəli yanaşmaq lazımdır.

Uğurlu proqramlar keçmiş məhbuslar tərəfindən böyük ehtimalla residivizmə səbəb olan aşağıdakı risk faktorları ilə işləyir: savadsızlıq, ümumməktəb təhsilinin olmaması, uğurlu işə düzəlmə üçün hər hansı peşəkar bacarığın olmaması, qanuni məşğulluq təcrübəsinin olmaması; həbsdən öncəki və ya azadlığa buraxıldıqdan sonra işədüzəlmədə uğursuzluqlar; öz mənzilinin və ya daimi yaşayış yerinin olmaması; cinayətkar fəaliyyətə erkən qoşulma, qanuna tabe həyat təcrübəsinin olmaması; sosial təcrid və zorakılıq, o cümlədən ailə zorakılığı təcrübəsi; narkotik maddə asılılığı, alkoqolizm, toksimaniya; psixi sağlamlıqla bağlı problemlər.

“Azərbaycanda çox vaxt residivistləri Bakıətrafı, 8 saylı islah müəssisəsinə  yerləşdirirlər. Əsasən oğurluq, qarət, dələduzluq və narkotik maddə alverinə görə oraya düşürlər ”, -  Eldar Zeynalov qeyd edib.

O, Azərbaycanda penitensiar islahatların effektivliyini tənqid edir: “Bu gün sağaltmayan, əksinə şikəst edən həbsxanalara münasibəti dəyişmək lazımdır. Cinayətlərin təkrarlanması indi sovet dövründə olduğundan iki dəfə çoxdur. Amma saxlanma şəraiti də yaxşılaşıb və sovet Cinayət Məcəlləsinin bir çox qanun pozuntuları dekriminallaşdırılıb”.

Həbsxanalarda əmək cinayətkarların islah edilməsinin yoludur

Həbsxanaların humanistləşdirilməsinin hələ ki niyə mənfi nəticə verdiyini anlamaq üçün məhkumların islah edilməsi üzrə əsas vasitələrin siyahısına baxmaq lazımdır (Cəzaların İcrası Məcəlləsinin (CİM) 8.2-ci maddəsi). Onların sayı altıdır: cəzanın icrası və çəkilməsi qaydası (rejim); tərbiyəvi iş; ictimai- faydalı əmək; ümumi təhsil; peşə təhsili və peşə hazırlığı; ictimai təsir.

Onlarda ictimai- faydalı əmək demək olar ki, yoxdur. Koloniyaların özlərinin təsərrüfat xidmətləri üzrə işlər yox, ölkədə tələb olan məhsulların istehsalı nəzərdə tutulur. Qadın koloniyasında işçi geyimi tikirlər, xalça toxuyurlar, 2-3 digər koloniyada üzüm üçün dirəklər, əsgər barakları üçün çarpayılar, məktəb partaları, yaxud dəmir darvazalar düzəldirlər. Bu, Azərbaycanda məhbusların sayı ilə müqayisədə cüzidir. Koloniyaların sənaye zonaları boş qalıb, onların çoxunu yaşayış zonalarına çeviriblər, digərlərində bir neçə dəzgah var ki, onlarda işləmək artıq öhdəlik yox, imtiyazdır, belə ki, "əməyə şüurlu münasibət" vaxtından əvvəl azadlığa yol açır. Bu arada CİM-də layiqli əməkhaqqının təmin edilməsi və pensiya stajının hesablanması daxil olmaqla, əmək münasibətlərini tənzimləyən onlarla maddə var. Vicdanla qazanmaq imkanı həbsxanaya düşmüş bir adamın özünə hörmətini saxlayır, onu ailəsinə "yük olmaqdan” xilas edir, uşağının doğum günündə hədiyyə almasına şərait yaradır. Çalışmaq imkanı olmayan məhbus özünə siqaret belə ala bilmir və istər-istəməz sosial baxımdan asılı adama çevrilir.

Dövlət başçısının 2017-ci il 10 fevral tarixli sərəncamında deyilir: “Azadlıqdan məhrum edilmiş şəxslərin ictimai- faydalı əməyə cəlb edilməsi, cəzaçəkmə müəssisələrində mövcud istehsalat sahələrinin bərpası və yeni sahələrin yaradılması imkanlarının öyrənilməsi məqsədilə sahibkarların bu fəaliyyətdə iştirakının stimullaşdırılması üzrə tədbirlər görülüb” .

Beş ildən çox vaxt keçib, bunun üçü pandemiya və müharibənin olmadığı vaxta düşüb. Amma heç bir iş görülməyib. Eynilə, on il ərzində (2007-2017-ci illər) azad edilmiş məhkumların sosial adaptasiyası haqqında qanun (digər məsələlərlə yanaşı həmin adamların yaşayış yeri və işlə təminatını da əhatə edirdi) sabotaj edilib.

“Mənim üçün icraçıların sabotajı göz önündədir”, - Zeynalov deyib. Koloniya rəislərindən biri Zeynalovun “bu müəssisənin rəhbəri kimi öz vəzifəsini nədə görür” sualına  belə cavab verib: “Mənim koloniyam saxlama kamerasıdır, məhkumu mənə təhvil verirlər və mən müddətin sonynda onu sağ və sağlam geri qaytarmalıyam”. Belə minimalist yanaşmanın məhbusun əməyinə qətiyyən ehtiyacı yoxdur və məhbusu əşyaya, “sürüdəki qoyuna” çevirir. Belə olduğu halda  “çoban” tabeliyində olanların “sağılıb”, “kəsilməməsi” üçün özünü necə saxlaya bilər?

Madam məhbuslar kölgə gəliri gətirirlər, təbii ki, vicdansız işçilər məhbusun sayının daha çox olmasında və bizim dövr üçün xoşagəlməz olan qadağaların saxlanmasında maraqlı olacaqlar. Əmək məhkumu müəyyən dərəcədə ailədən müstəqil edir, şəxsi xarakteristikasını yaxşılaşdırır (və deməli, vaxtından əvvəl azadlığa çıxmağa imkan yaradır), bununla da bir çox korrupsiya sxemlərini alt-üst edir.

Həmçinin məhbusların əməyinin yalnız sənaye əməyi (məsələn, əlcək tikmək və kağız üçün sancaq istehsalı) kimi qəbul edilməsindən imtina etmək  və kənd yerlərindən olan məhbuslardan aqrar-sənaye sahəsində (fermalar və s.) istifadə imkanlarını nəzərdən keçirmək lazımdır. Bu, nəinki adamın kənd təsərrüfatı ilə əlaqəsini saxlayar, həm də azadlıqda onun işinə yaraya biləcək kənd əməyinin qabaqcıl metodları ilə tanış olmasına kömək edər. Məhkumların əməyi cəlb edilməklə dövlət müəssisələrinin yaradılması malların təkrar satışına üstünlük verən kəndlilərin məşğul olmaq istəmədiyi kənd təsərrüfatı sahələrinin problemini həll edir.

Məhbusların azadlığa buraxılana qədər və sonra cəmiyyətə inteqrasiyası

Məhbusun ailəsilə münasibətini çətinləşdirən daha bir aspekt evin cəza çəkdiyi koloniyadan uzaqda olmasıdır. Mən hələ pandemiyanın yaratdığı problemləri nəzərdə tutmuram. Amma təsəvvür edin ki, Qazaxdan olan qadın Bakıda qadınlar üçün yeganə koloniyasında ümumi rejimli cəza çəkir. Qanuna görə, hər həftə ona ziyarət edə bilərlər, ancaq bundan ötrü bütün ölkədən keçmək lazımdır. Və bunun nəticəsidir ki, 4 saylı koloniyadakı qadın məhbusların yarısına qohumları baş çəkmir (və ya müntəzəm olaraq baş çəkmir). Qobustan həbsxanası, vərəm xəstələri üçün 3 saylı koloniya, xüsusilə təhlükəli residivistlər üçün 8 saylı koloniya, hüquq- mühafizə sisteminin keçmiş işçiləri üçün 9 saylı koloniya eyni vəziyyətdədir.

Uzaqlıq məsələsi tədricən düzəlir. Naxçıvan və Şəkidə penitensiar komplekslər yaradılıb. Onlar bir neçə ətraf rayona xidmət edirlər və həm istintaq təcridxanası, həm də qarışıq rejimli (ümumi və ciddi) koloniyalardan ibarətdir.  Növbədə Gəncə və Lənkəranda, bəzi digər kənd yerlərində oxşar komplekslərin yaradılması var. Amma prosesi sürətləndirmək lazımdır.

Yeni rayonlararası həbsxanaların yaradılması da saxlanma şəraitinin yaxşılaşdırılmasına kömək edərdi. Sovet dövründə və sovet standartlarına uyğun tikilmiş indiki koloniyalar evdən uzaqda yerləşməsi, başçəkmələrin və bağlamaların çox az olması ilə yanaşı, yaşayış sahəsinə görə nəinki Avropa, hətta mövcud milli standartlara (Avropada 6-7 kv.m. və milli 4-5 kv.m-ə qarşı 2.5-3 kv.m.) da uyğun gəlmir. Elə Bakı da koloniyalardan azad olmuş olardı, onların bir çoxu artıq şəhərə girmişdi - bu yaxınlarda 4 saylı koloniyanın sıx əhalisi olan Qara Şəhərdən şəhərətrafı Zabrat qəsəbəsinə köçürülməsi razılıqla qarşılanıb.

Ancaq təkcə saxlanma şəraitinin yaxşılaşdırılması insanı yenidən tərbiyə edə və ya ondakı kriminal meylləri söndürə bilməz. Cəzanın sərtliyi (o cümlədən dözülməz saxlanma şəraiti) insanı yalnız qəzəbləndirə bilər, yenidən tərbiyə edə bilməz. Məhbuslar ictimai faydalı əməyə cəlb edilməsə, təbii ki, mənəvi deqradasiyaya uğrayar, üstəlik cəmiyyət onlara özündən asılı adamlar kimi baxır, penitensiar sistemdə isə korrupsiya üçün çoxsaylı boşluqlar qalır. Bax, penitensiar islahatlar bu mühüm problemi həll etməlidir, Zeynalov deyib.

Azadlıqda necə yaşamalı? Bəziləri yenidən həbsxananı seçir

Həbsxananın astanasından kənarda bütün bu müddətdə azad edilənləri gözləyən problemlər yığılır. İşi olmadığı halda zərərçəkmişə mülki iddia ödəməlidir. Yenidən öz ailəsini saxlamaq zərurətinə qayıdır. Yaxud həbsdə olduğu müddətdə ailəsini, hətta evini itirmiş biri özünə ev axtarmalı olur. Eyni zamanda, azadlığa çıxmış vətəndaşa işəgötürənə lazım deyil, belə ki, əmək vərdişlərini itirib, bəlkə də həbsxanaya qədərki peşəsi artıq köhnəlib və heç kimə lazım deyil. Bu cür vəziyyətdə adama gündə üç dəfə qidalandığı, geyindiyi və müalicə aldığı yerə qayıtmaq ən əlverişli görünə bilər. Əlillər və qocalar üçün asayişin olduğu, özbaşınalıqdan qorunduqları həbsxanada oturmaq azadlıqdan daha yaxşı görünə bilər. “Sosial məhbuslar” belə yaranır, -hüquq müdafiəçisi Eldar Zeynalov mövzunu davam etdirib.

Avropa Şurasının çoxsaylı tövsiyələri və hüquq müdafiəçilərinin kampaniyasından sonra 2007-ci il mayın 5-də “Penitensiar müəssisələrdə cəza çəkməkdən azad edilmiş şəxslərin sosial adaptasiyası haqqında" qanun qəbul edilib. Orada “penitensiar müəssisələrdə cəza çəkməkdən azad edilmiş şəxslərin sosial mühitə uyğunlaşdırılması, onların hüquq və azadlıqlarının, qanuni mənafelərinin qorunması, bu şəxslərin törədə biləcəyi yeni cinayətlərin və onlara təsir göstərə bilən kriminogen amillərin qarşısının alınması məqsədilə həyata keçirilən hüquqi, iqtisadi, təşkilati və sosial-psixoloji tədbirlər sisteminin”yaradılmasının vacibliyi göstərilib.

Bu qanun “sosial adaptasiyaya” görə məsuliyyəti bir sıra dövlət strukturlarının, o cümlədən Ədliyyə Nazirliyi, DİN, Təhsil Nazirliyi, Səhiyyə Nazirliyi, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin üzərinə qoyub.

Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi yanında Sosial Adaptasiya Mərkəzinin yaradılması haqqında Nazirlər Kabinetinin 17 oktyabr 2017-ci il tarixli qərarının qəbuluna daha 10 il vaxt lazım olub. Və daha 1,5 il Qobustan rayonu ərazisində Dövlət Sosial Müdafiə Fondu yanında Sosial Adaptasiya Mərkəzi strukturunun təsdiqi barədə 1 səhifəlik qərarın razılaşdırılmasına gedib. Keçmiş məhbusların minimum bürokratik problemlərlə cəmiyyətə qayıtması üçün onlara şərait yaratmağa tələsməyiblər.

Bu qədər uzun müddətə yaradılmış sosial adaptasiya sistemi bu gün nə təklif edir? Adaptasiya prosesi həbsxanadan buraxılmadan öncə başlayır. Belə ki, adaptasiyanın prinsiplərindən biri onun könüllü olmasıdır, məhbusun barəsində lazım olacaq məlumatlar tədricən toplanır. Həbsxana və ya koloniya administrasiyası əsasən məhbuslardan hansının daimi yaşayış sahəsinin olmadığını, peşə təhsilinə, işə, tibbi və sosial yardıma ehtiyacı olduğunu, kimə müxtəlif sənədlərin lazım olduğunu aydınlaşdırır. Belə məhbuslar qeydiyyata alınır, onlara hüquq və azadlıqları, sosial adaptasiyanın mahiyyəti izah edilir.

Məhbuslar azadlığa çıxana qədər lazımi sənədlərlə təmin olunurlar, onlara müəyyən məbləğdə pul verilir, müvəqqəti yaşayış yerinə ehtiyac olduqda Sosial Adaptasiya Mərkəzinə göndərilirlər. Orada onlara hüquqi, psixoloji və informasiya yardımı göstərilir,  təhsil və müalicə üçün göndərişlər verilir və işsiz kimi qeydiyyata alınırlar.

Əvvəlcə sosial adaptasiyaya ehtiyacı olmadığını güman edən və penitensiar müəssisəsində qeydiyyata düşməyən keçmiş məhbuslar, həmçinin xarici dövlətlərin həbsxanalarından azad edildikdən sonra Azərbaycana qayıdan vətəndaşlar 3 ay ərzində qeydiyyatdan keçib adaptasiya prosesinə qoşula bilərlər.

Belə hesab edirlər ki, sosial adaptasiya üçün bir il kifayətdir. Amma müstəsna hallarda bu müddət daha bir il uzadıla bilər. Rəsmi məlumatlardan da göründüyü kimi, yeganə Sosial Adaptasiya Mərkəzi eyni vaxtda 50 keçmiş məhbusa xidmət göstərir.

Bu, çoxdurmu? Bəs azadlığa çıxan məhbuslara kifayət qədər diqqət göstərilirmi?

Keçmiş məhbusların əksəriyyətinə müvəqqəti mənzil lazım olmur. Bununla belə, 2021-ci ilin sosial-demoqrafik göstəricilərinə əsasən fikir yürütsək,  cinayətkarların 61%-i (ümumi 21 206 nəfərdən 12 936 nəfər) cinayət törətdiyi vaxt təhsil almayıb və çalışmayıb. Onların yarısı artıq əvvəllər mühakimə edilib, bu isə 50 nəfər yox, ikiqat çoxdur. Bəlkə də dövlət keçmiş məhbusların risk qrupu olduğunu nəzərə alıb, onlara iş təklif etsəydi, cinayətlər daha az olardı. Odur ki, belə sosial adaptasiya mərkəzləri daha çox olmalıdır, - E.Zeynalov deyir.

Residivlərin qarşısının alınmasında proqressiv dünya təcrübəsi

Avropa penitensiar qaydalarında məhkumların postpenitensiar adaptasiyasına həsr olunmuş bir sıra normalar ehtiva edilir. Qaydaların 107-ci maddəsinin 1-ci hissəsində deyilir ki, məhkumlar azad edilmədən öncə onlara penitensiar müəssisədə elmdən cəmiyyətdə qanuna tabe olan elmə keçidi təmin edən prosedurlar və xüsusi proqramlar şəklində yardım göstərilməlidir. Qaydalar bu məqsədə çatmağın yollarını müəyyən edir - əməli sosial dəstəklə birlikdə nəzarət altında azad edilməzdən öncə fəaliyyət proqramının hazırlanması.

https://scicenter.online/ispolnitelnoe-pravo-ugolovno-scicenter/mejdunarodnyiy-opyit-preduprejdeniya-retsidiva-172139.html

Finlandiyanın penitensiar müəssisələrində postpenitensiar cinayətlərin qarşısının alınması məsələlərilə məşğul olan əməkdaşların yerli bələdiyyələrin və digər dövlət, qeyri-dövlət qurumlarının təminat və məşğulluq orqanları ilə işgüzar əlaqələr qurması tələb olunur. Bu fəaliyyətin mühüm tərkib hissəsi cəzanın çəkildiyi müddətin saxlanılması və ya azadlığa buraxıldıqdan sonra yenidən yaşayış yerlərinin alınmasıdır. Sosial işçi məşğulluq orqanları ilə birlikdə təlim və ya iş üçün yer tapmağa, həmçinin məhkumun ailəsilə ünsiyyəti ilə əlaqədar məsələlərin həllinə yardım göstərməyə  borcludur.

Almaniya həbsxanalarında “açıq” bölmələr var. Onlar ağır olmayan cinayətlərə görə nisbətən qısa müddətə mühakimə edilmiş şəxslər üçündür. Digərlərini isə bu bölmələrə azadlığa çıxmazdan bir il öncə adi həbsxanalardan köçürürlər. Belə bölmələrdə məhkumlar öz paltarlarını geyinir, qohumları və tanışları ilə telefonla əlaqə saxlaya bilirlər. Özləri işə gedir və axşam geri qayıdırlar, üç-dörd nəfərlik otaqlarda yaşayırlar. Həftədə bir gün ailəsilə yaşamaq hüququ var. Zərurət yarandıqda cəzaçəkmə yerlərindən azad edilmiş şəxslərin işə düzəlməsinə Ədliyyə Nazirliyinin sosial işçiləri tərəfindən köməklik göstərilir.

Azadlığa çıxdıqdan sonra ilk aylarda özünü və ailəsini dolandıra bilməsi üçün kifayət qədər məbləğ yığılana qədər həbsxanada cəza çəkdiyi müddətdə məhkumun qazancının üçdə biri tutulur.

Azadlığa çıxdıqdan sonra məhkumların işlə təmin olunması və adaptasiya problemlərinin həlli üçün administrasiya bu işçilərin əməyindən istifadədə maraqlı olan müxtəlif işəgötürənlərlə əlaqə qurur. Bu, nəinki sərbəst buraxılanların adaptasiyasını yaxşılaşdırır, həm də onların mövcud əmək vərdişlərinin saxlanmasına və yenilərinin əldə olunmasına kömək edir. Həmçinin islah müəssisəsinə məhkumların ailəsi və digər yaxınları ilə, əsasən də onların azadlığa buraxılması ərəfəsində əlaqə yaratmasını təmin etmək həvalə edilib. 

Böyük Britaniyada bir ildən çox cəza çəkən bütün məhbuslar və yetkinlik yaşına çatmayanlar azadlığa buraxıldıqdan sonra cəza müddətindən asılı olaraq müşahidə altında olurlar. Böyük Britaniyada islah müəssisələri və probasiya xidməti ayrı qurumlardır. Məhbusların azadlığa çıxdıqdan sonra uğurlu adaptasiyası bu iki xidmətin əməkdaşlığının dərəcəsindən asılıdır. Burada aşağıdakı məsələ həll olunur: cəzadan azad edilməzdən öncəki dövrü azadlığa buraxıldıqdan sonrakı ilk dövrlə əlaqələndirmək.

Nəticə

Mövcud penitensiar sistem və həbsdən sonrakı adaptasiya şəraitində Azərbaycanda residiv göstəricilərinin azalması faktiki olaraq mümkün deyil. Başa düşmək lazımdır ki, penitensiar müəssisə cəza alətindən daha çox, məhkumun yenidən tərbiyə edilməsi, düşüncəsinin, davranışının dəyişməsi sistemidir. Əgər residivlər azalmırsa, ekspertlərin fikrincə, əgər statistika məsul dövlət xidmətləri tərəfindən gizlədilirsə, bu, həll olunmayan, amma retuş edilən problemlərin olmasından xəbər verir. Bu isə cinayətkarlığın, əsasən də residivlərin artmasına əlverişli şərait yaradır.

Vəziyyət cəza sistemi siyasətinə yenidən tərbiyə sistemi istiqamətində yenidən baxılmasını tələb edir. Bundan ötrü vəziyyətin dərindən təhlili, cinayətkarlığın azaldılması siyasətinə cəlb edilmiş bütün strukturların və xidmətlərin vahid zəncirinin yaradılması yolu ilə penitensiar sahədə və reabilitasiya sistemində islahatlara dair yol xəritəsinin qəbul edilməsi vacibdir.

https://astna.biz/ext/news/2022/9/free/pol-security/az/2683.htm

Reforms in the penitentiary system do not decrease recidivism crime in Azerbaijan

2022 September 27 ( Tuesday )  07:35:50

Kamal Ali

Hopeful reports on reforms in Azerbaijani prisons

Much is spoken  in Azerbaijan, at the official level about the reform and humanization of the state penitentiary system for the execution of criminal penalties. Especially a lot of information is published about reforms in places  detention of women ( jail N4) and juvenile offenders, where attention is paid to improving education and vocational training convicts. It is reported about the meetings of convicts with public organizations, with the provision of psychological, medical, even cosmetic help. According to official information,  new institutions are being repaired, built and put into operation, more convenient places for visiting convicts with relatives are being created.

The reforms also cover pre-trial detention centers of the Ministry of Justice, the website of the Ministry of Justice.  There are two large hospitals for convicts, one of these hospitals specializes in the treatment of convicts with lung diseases (tuberculosis,  and coronavirus infection). In the absence of the possibility of treatment in these clinics patients are transported under guard to republican hospitals.

In April 2022, Minister of Justice Fikret Mammadov stated that reforms in the penitentiary systems  of Azerbaijan are one of the key issues. He listed "reforms" talking only about the construction of two new institutions for juveniles and women prisoners, as well as presidential pardons, as an indicator of the country's commitment to the ideas of humanism.

Senior officers of the Prison Service participate in meetings with foreign and international organizations, adopting the experience of reforms in developed countries.

On June 21-22, 2022 in Seville (Spain) the 27th annual conference of directors of prisons and probation services organized by Council of Europe was held. Azerbaijan was represented at the conference by the Deputy Minister of Justice Jeyhun Hasanov, head of the Probation Service Agshin Ziyadov and head of the department of relations with Ministry of Public Affairs Mehman Sadigov.  The Reports on female labor in places of deprivation of liberty, reintegration of convicts with society, psychological health of convicts, design and infrastructure institutions of the penitentiary system were listened to.  Participants from Azerbaijan reported on reforms in our country, improvement of legislation, adoption of new regulations, construction of new, relevant international level of penitentiary institutions.

In 2010, report on the implementation of a two-year project to support the reform of the penitentiary system in Azerbaijan was listened to at the  conference.  The project was implemented under the patronage of the Council of Europe with the financial assistance of the Government of Norway. Trainings for the staff of penitentiary institutions were conducted, the conditions of detention of convicts and  their medical care was improved. Many penitentiary institutions have been overhauled, a group of psychologists was created in this system, window openings  in the cells were enlarged,  indoor ventilation and natural lighting were improved;  diet of convicts was also improved, and they have  more opportunities for telephone conversations, meetings with relatives and receiving parcels, steps were taken for the social adaptation of persons released from places of detention. With the assistance of international humanitarian organizations in these institutions regularly take preventive measures to prevent the spread of tuberculosis. From the same period began creation of the Probation Service - a system of punishment in the form of restriction of liberty within the convict's home, with electronic tracking of its movements.

Another Azerbaijani reality with a high recurrence of crime

In parallel with information about the constantly improving situation in all areas of the penitentiary system of Azerbaijan, there is another world of real life beyond  barbed wire. Turan receives phone calls and letters from relatives, family members of convicts, and from citizens who are in places of detention, as well as released. None of these submissions contains positive information. Those who have experienced the horrors of imprisonment report beatings of prisoners, poor nutrition, overcrowding in cells, bribery of all staff, prisons, lack of drinking water in summer, and cold rooms in winter.

However, it is impossible not to notice that the Azerbaijani Penitentiary Service does not fulfill its mission - to reduce the level of recidivism (committing repeated crimes by previously convicted). Apparently, therefore, there is no information on the statistics of relapse in official documents. Law enforcement agencies do not issue comparative data over the years in order to track the dynamics of crime in the country, in particular for repeat offenders. We only know that the number of prisoners in Azerbaijan fluctuates between 20,000 and 23,000 people.

According to the coordinator of the Public Council under the Ministry of Justice, human rights activist Saadat Bananyarly, the recidivism rate in Azerbaijan is 50%.

In an interview for Turan, the director of the Azerbaijani Human Rights Center, Eldar Zeynalov, named a higher figure. According to him, about 60% of convicts after their release are again  in prisons.

According to him, ten years ago the situation with the recidivism of crimes was similar, in general, nothing has changed. "Earlier, officials called a figure of 65%. This figure has never been disputed. In Soviet times, this figure was 30%. Zeynalov believes that only one third of convicts are re-educated during their imprisonment.

In different countries, the concept of recidivism hides a different understanding of this term: re-criminal prosecution, re-sentencing or re-imprisonment, for a one-, two- or five-year period after release. Somewhere in the statistics they include the return of a convicted person to prison for violating the conditions of parole, somewhere not. For example, depending on the metrics used, recidivism in Norway can range from 14% to 42%. In 2010, the UK Department of Justice attempted to compare recidivism in England and Wales, Scotland and the Netherlands and came up with the following figures: 45.1%, 44.3% and 38% of those released, respectively, received a second sentence during the year. In Latvia, the recidivism of those who served sentences in the summer of 2009 by November 2011 amounted to: among those serving a prison sentence - 51%, among those who received parole - 26%, among those who received a suspended sentence - 16%, writes Olga Shepeleva from the Center for Strategic Research (RF) in an article.

In her report "Deprivation of liberty and recidivism: foreign experience", Caroline Didi analyzed the resocialization and rehabilitation programs implemented in Germany, the Netherlands and Norway from the point of view of recidivism prevention. The data show that the rate of recidivism in groups that participated in individual programs is decreasing. That is, the content of each specific program plays a key role, so their design must be approached very carefully.

Successful programs deal with the following risk factors that are highly likely to lead to recidivism on the part of ex-prisoners: illiteracy, lack of general school education, lack of any professional skills for successful employment, lack of experience in legal employment; pre-imprisonment or post-release failures in employment; lack of housing or permanent residence; early involvement in criminal activity, lack of experience in a law-abiding life; experience of social exclusion and violence, including family violence; drug addiction, alcoholism, substance abuse; mental health problems.

“In Azerbaijan, most repeat offenders are placed in correctional institution number eight, in the suburbs of Baku. Basically, they are caught on thefts, robberies, fraud and drug trafficking,” said Eldar Zeynalov.

He criticizes the effectiveness of the penitentiary reform in Azerbaijan: “We need a change in the approach to prisons, which today do not heal, but cripple. The recurrence of crimes is now twice as high as in Soviet times. But the conditions content has improved, and many offenses of the Soviet Criminal Code decriminalized."

Labor in prison as a way to correct criminals

In order to understand why the humanization of prisons so far gives a negative result, you need to look at the list of basic means of correction convicts (Article 8.2 of the Code for the Execution of Punishments (CEP)). There are six of them: order execution and serving a sentence (regime); educational work; public useful work; general education; vocational education and professional training; public impact.

There is almost no socially useful work in them. It means not working on economic maintenance of the prisons themselves, and the production of demand in country of production. In the women's jail work clothes are sewn and carpets are woven, at 2-3 other  jails make trellises for grapes, bunks for soldiers' barracks, school desks or make iron gates. This is minuscule compared to the number of imprisonment in Azerbaijan. Industrial zones of the  jails  empty, many of them have been  turned into residential areas, in others there are a couple of machines, and it no longer an obligation, but a privilege to work on them, since the mention "conscious attitude to work" opens the way to early release. Meanwhile, CEP has dozens of articles that regulate labor relations, including ensuring a decent salary and accrual of pension experience. The opportunity to earn honestly supports the self-esteem of a person who  is in custody, allows to give a gift to a child for a day birth. Without the possibility of labor, the prisoner is not even able to buy himself cigarettes and inevitably turns into a social dependent.

The order of the head of state of February 10, 2017 prescribes: “In order to involvement of persons deprived of liberty in socially useful work the possibility of restoring existing production sites and creating new sites in penitentiary institutions, to take measures to stimulating the participation of entrepreneurs in this activity”.

More than five years have passed,  three of them when there was no pandemic, no war. But nothing was done. Similarly, ten years (2007- 2017) sabotaged the law on the social adaptation of released prisoners, which, among other things, included providing these people with housing and work.

“For me, there is sabotage by the perpetrators,” Zeynalov said. Zeynalov asked one of the chiefs of the jails, what is his task as  the head of this institution, replied: “My jail is a storage room; they hand  me over the convict, and at the end of the term I must return him alive and healthy. Such minimalist approach does not need prisoner labor at all and turns a prisoner in a thing, like a ram in a herd. And how can the "shepherd" hold on here, so as not to milk and not cut the wards?

Since prisoners bring shadow income, it is natural that unscrupulous employees will be interested in the greater number of prisoners and in preserving blessed prohibitions for our time. The labor of prisoners makes it in a significant degree independent of the family, improves personal characteristics (and it means that it makes it possible to free itself ahead of schedule), and thereby many corruption schemes.

One must also abandon the perception of the labor of prisoners only as industrial (type sewing of mittens and the production of crosses) and provide for the possibility of using prisoners from rural areas in the agrarian-industrial sphere (farm, etc.). It  would not only maintain a person’s connection with agriculture, but also, between otherwise, it would help to introduce him to the advanced methods of rural labor, which would be useful at large. Creation of state -owned enterprises with the participation of labor of prisoners solves the problem of those spheres of agriculture, which peasants do not want to engage in, preferring resale goods.

Integration of prisoners into society before and after release

Another aspect that complicates the relationship of the prisoner with the family is remoteness of the house from the jail in which prisoners serve their term. I do not mean even the problems caused by the pandemic. But, imagine that a woman from Kazakh serves her term on a general regime in the only jail for women in Baku. By law,  relatives have a right to visit  her every week, but for this  they need to go through the whole country.

As a result,  relatives of the most of the female prisoners  in jail No. 4 cannot visit them. The  Gobustan prison, jail No. 3 for tuberculosis patients, jail No. 8 for especially dangerous recidivists,  jail No. 9 for former law enforcement officers - the only ones in the whole Azerbaijan are in the same position.

The position of remoteness is gradually being corrected. Penitentiary complexes appeared in Nakhichevan and Sheki, which serve several surrounding areas and include both a pre-trial detention center and a mixed-regime jail (general and strict). Next in line is the creation of similar complexes in Ganja and Lankaran, in some other rural areas. But the process needs to be accelerated.

The creation of new inter-district prisons would also help  to improve conditions.  In addition to the remoteness from home and the rare reception of dates and parcels, current jails built in Soviet times and according to Soviet  standards, do not meet not European,  and the current national standards (2.5-3 sq. m versus European 6-7 sq. m and national 4-5 sq. m). The recent transfer of  jail  No. 4 from the densely populated area of ​​ Black City  to the suburban village of Zabrat  was welcomed.

But only the improvement of conditions of detention is not enough to  re-educate a person or extinguish the criminal inclinations. Severity of punishment (including intolerant conditions of detention) can only embitter a person, but not re-educate.

Without involving prisoners in socially useful work, they naturally morally degrade, and society looks at them as its dependents. The penitentiary system retains numerous loopholes for corruption. The penitentiary reform should solve this main problem, said Zeynalov.

How to live in freedom? Some choose prison again

When the prisoner is released, he faces a number of problems that awaited him all his term. Unemployed, he must pay a civil claim to the victims. He again returns to the need to support his family. Or, having lost his family, or even his house, during his time in prison, he must look for a  place to live in.  Employers do not need the released citizen, he has lost his labor skills, and maybe his pre-prison profession is already outdated and no one needs it. In this scenario,  the released person  believes that  the most  convenient  way is return to where he is fed three times a day, dressed and treated. For the disabled and the elderly, going to prison, where there is order and protection from lawlessness, seems better than freedom. This is how “social prisoners” appear, human rights activist Eldar Zeynalov continued the topic.

On May 5, 2007, after many recommendations from the Council of Europe and a campaign by human rights activists, the law "On the social adaptation of persons released from punishment in penitentiary institutions" was adopted. It spells out the need to create "a system of legal, economic, organizational and socio-psychological measures carried out in order to adapt persons released from serving sentences in penitentiary institutions to the social environment, protect their rights, freedoms and legitimate interests, prevent new crimes that may be committed by these persons, and criminogenic factors capable of influencing them.

Responsibility for "social adaptation"  is placed on a number of government agencies, in particular, the Ministry of Justice, the Ministry of Internal Affairs, the Ministry of Education, the Ministry of Health, the Ministry of Labor and Social Protection of the Population.

The adoption of the decision of the Cabinet of Ministers of October 17, 2017 on the establishment of the Center for Social Adaptation under the Ministry of Labor took another 10 years; another 1.5 years were spent to agree on a 1-page decision on approving the structure of the Center for Social Adaptation in the Gobustan region under the State Social Protection Fund. There was clearly no hurry to create conditions for former prisoners so that they could return to society with a minimum of bureaucratic problems.

What does the system of social adaptation, created by such a long way, offer today? The adaptation process starts even before release from prison. Since one of the principles of adaptation is its voluntariness, data on prisoners who may need it are collected gradually. The administration of the prison  or detention center finds out which of the prisoners does not have a permanent living space, needs vocational education, work, medical and social assistance, who needs various documents. Such prisoners are registered, and their rights and freedoms and the essence of social adaptation are explained to them.

By the time of release, prisoners are provided with the necessary documents, they are given a certain amount of money, and if they need temporary housing, they are sent to the Center for Social Adaptation, where they are provided with legal, psychological and information assistance, given directions for study and treatment, and are registered as unemployed. .

Those former prisoners who initially believed that they did not need social adaptation and did not register in a penitentiary institution, as well as citizens who returned to Azerbaijan after being released from prisons of foreign states, can register and join the adaptation process within three months.

It is believed that one year is enough for social adaptation. But in exceptional cases, this period may be extended for another year. Judging by official reports, the only social adaptation center serves 50 former prisoners at a time.

Is it a lot? And is enough attention paid to released prisoners?

Most ex-prisoners do not require temporary housing. Nevertheless, judging by the socio-demographic indicators for 2021, then 61% of criminals (12,936 out of a total of 21,206) were not studying or working at the time they committed the crime. Half of them have already been condemned before, and this is not 50 people, but two orders of magnitude more. It is possible that if the state took into account that former prisoners are a risk group and proactively offered them a job, there would be fewer crimes. Therefore, there should be much more such centers of social adaptation,  says E. Zeynalov.

Progressive world experience in preventing relapses of crime

The European Prison Rules contain a number of rules on the post-penitentiary adaptation of convicts. Part  1 of  the Article 107 of the Rules states that in advance of the release of convicts, they should be assisted in the form of procedures and special programs that ensure the transition from science in a penitentiary institution to law-abiding science in society. The rules define the way to achieve this goal - the development of a program of activities prior to release under supervision, combined with effective social support

In penitentiary institutions in Finland, employees involved in the prevention of post-penitentiary crimes are required to have business contacts with the welfare and employment authorities of local municipalities and other state and non-state institutions. An important component of this activity is the preservation for the period of serving a sentence or obtaining again places to live after release. The social worker, together with the employment authorities, is obliged to find a place for training or work, as well as to assist in resolving issues related to the communication of the convict with the family.

There are "open" departments in German prisons. They exist for persons sentenced to a relatively short term of imprisonment for minor crimes. Others are transferred to these units from regular prisons a year before they are released. Convicts in such departments wear their own clothes and can communicate by phone with relatives and friends. They go to work on their own and come back in the evening, live in rooms for three or four people. One day a week they have the right to live with a family. Persons released from places of detention, if necessary, are assisted in employment by social workers of the Ministry of Justice.

A third of  earnings are withheld from the convict during the entire period of his stay in prison, until sufficient  amount is accumulated so that in the first months after his release, he can support himself and his family.

In order to solve the problems of employment and adaptation of convicts after release, the administration itself establishes contacts with various employers who are interested in using the labor of these workers. This not only improves the adaptation of the released, but also contributes to the preservation of their existing labor skills and the acquisition of new ones. The penitentiary is also charged with establishing and maintaining contact with family and other relatives of convicts, especially in the period close to when they should be released and receive freedom.

In the UK, all prisoners serving more than a year and all juveniles after release are subject to supervision, which depends on the length of the sentence. In the UK, correctional facilities and the probation service are separate entities. The successful adaptation of prisoners after release depends on the degree of cooperation between these two services. Here the problem is solved: to connect the period before release from punishment with the first period after release.

Conclusion

Reducing the rate of recidivism in Azerbaijan under the conditions of the existing penitentiary system and post-prison adaptation is virtually impossible. It must be realized that a penitentiary institution is not so much an instrument of punishment as a system of re-education, changing the thinking, behavior of the convict. If recidivism does not decrease, according to experts, if the statistics are hidden by responsible state services, then this indicates the presence of a problem that is not being solved, but is being retouched, which creates fertile ground for the growth of crime and especially recidivism.

The situation requires a revision of the policy of the punishment system in the direction of the system of re-education. This requires an in-depth analysis of the situation, the adoption of a roadmap for reforming the penitentiary sector and the rehabilitation system by creating a single chain of all structures and services involved in the crime reduction policy.

https://astna.biz/ext/news/2022/9/free/pol-security/en/2683.htm

Реформы в Пенитенциарной системе Азербайджана не приводят к снижению рецидива преступности

2022 Сентябрь 27 ( Вторник )  07:35:50

Кямал Али

Бодрые отчеты о реформах в азербайджанских колониях и тюрьмах

В Азербайджане, на официальном уровне немало говорится о реформировании и гуманизации государственной пенитенциарной системы исполнения уголовных  наказаний. Особенно много публикуется информации о реформах в местах заключения женщин (колония N4) и преступников подросткового возраста, где уделяется внимание повышению образованности и профессиональному обучению осужденных. Сообщается о встречах осужденных с общественными организациями, с оказанием заключенным психологической, медицинской, даже косметологической помощи. Согласно официальной информации, места исполнения наказаний ремонтируются, строятся и сдаются в эксплуатацию новые учреждения, создаются более удобные места для свиданий осужденных с родственниками.

Реформы охватывают также следственные изоляторы Министерства юстиции, - сообщается на сайте Минюста. Действуют две крупные лечебницы для осужденных, одна из таких больниц специализируется на лечении осужденных  с болезнями легких (туберкулез, коронавирусная инфекция). При отсутствии возможности лечения в этих клиниках больных под охраной перевозят в республиканские больницы.

Министр юстиции Фикрет Мамедов в апреле 2022 года заявил,  что реформы пенитенциарной системы Азербайджана являются одним из ключевых вопросов. Он   перечислил «реформы», сказав только о строительстве двух новых учреждений для несовершеннолетних и женщин-заключенных, а также президентские помилования, как показатель приверженности страны идеям гуманизма.

Высокопоставленные сотрудники Пенитенциарной службы участвуют во встречах с зарубежными и международными организациями, перенимая опыт реформ в развитых странах 21-22 июня 2022 года в Севилье (Испания) проводилась 27-я ежегодная конференция руководителей тюрем и служб пробации, организованная Советом Европы. Азербайджан на конференции представляли замминистра юстиции Джейхун Гасанов, начальник Службы пробации Агшин Зиядов и завотделом связей с общественностью министертва Мехман Садыгов. На конференции заслушаны доклады о женском труде в местах лишения свободы, реинтеграции осужденных с обществом, психологическом здоровье осужденных, дизайне и инфраструктуре учреждений Пенитенциарной системы. Участники из Азербайджана сообщили о реформах в нашей стране, совершенствовании законодательства, принятии новых нормативно-правовых актов, строительстве новых, соответствующих международному уровню учреждений исполнения наказаний.

В 2010 году в Баку проводилась конференция с отчетом исполнения двухлетнего проекта по поддержке реформирования пенитенциарной системы Азербайджана. Проект  реализован под патронажем Совета Европы  при финансовой помощи правительства Норвегии. Проведены тренинги для персонала пенитенциарных учреждений, улучшены условия содержания осужденных, их медицинское обслуживание.

Капитально отремонтированы многие пенитенциарные учреждения, в этой системе создана группа психологов, в камерах увеличены оконные проемы сцелью улучшения вентиляции помещений и естественного освещения. Улучшился рацион осужденных, они имеют больше возможностей для телефонных разговоров, встреч с родными и получения посылок, предприняты шаги по социальной адаптации лиц, освобожденных из мест заключения. При содействии международных гуманитарных организаций в этих учреждениях регулярно проводятся профилактические меры по предупреждению распространения туберкулеза.  С этого же периода началось создание Службы пробации – системы наказания в виде ограничения свободы в пределах жилища осужденного, с электронным отслеживанием его передвижений.

Другая азербайджанская реальность с высоким рецидивом преступности

Параллельно с информацией о постоянно улучшающейся ситуации во всех сферах Пенитенциарной системы Азербайджана, есть другой мир реальной жизни за колючей проволокой. В Turan поступают телефонные звонки и письма от родственников, членов семей осужденных, и от граждан, находящихся в местахзаключения, а также вышедших на свободу. Ни одно такое обращение не содержит положительную информацию.

Испытавшие на себе ужасы заключения сообщают об избиениях заключенных, плохом питании, перенаселенности в камерах, взяточничестве всего персонала тюрем и колоний, нехватки питьевой воды летом, и холодных помещениях зимой.

Однако нельзя не заметить, что  Пенитенциарная служба Азербайджана не выполняет своего предназначения – снижения уровня  рецидива (совершения повторных преступлений ранее судимыми).  Видимо поэтому в  официальных документах информации о статистике рецидива нет. Правоохранительные органы не выдают сравнительные данные по годам, чтобы проследить динамику преступности в стране, в частности по повторным преступлениям. Нам только известно, что в Азербайджане численность заключенных колеблется в пределах 20-23 тысячи человек.

По сведениям координатора Общественного совета при Министерстве юстиции, правозащитницы  Саадат Бананьярлы, уровень рецидива в Азербайджане составляет 50%.

В интервью для Turan директор правозащитного центра Азербайджана Эльдар Зейналов назвал более высокую цифру. По его сведениям,  около 60% осужденных после выхода на свободу вновь попадают за решетку.

По его словам, десять лет назад ситуация с рецидивом преступлений была аналогичной, в целом ничего не изменилось. "Раньше официальные лица называли цифру в 65%. Эта цифра никогда не оспаривалась. В советское время этот показатель составлял 30%. Зейналов считает, что только одна треть осужденных перевоспитывается за время заключения. 

В различных странах по понятием   рецидива скрывается  различное понимание этого термина: повторное привлечение к уголовной ответственности, повторный приговор или повторное лишение свободы, на протяжении одно-, двух- либо пятилетнего периода после освобождения. Где-то в статистику включают возврат осужденного в тюрьму за нарушение условий УДО, где-то нет. Например, в зависимости от используемых измерителей рецидивизм в Норвегии может составлять от 14 до 42%.  В 2010 г. Министерство юстиции Великобритании предприняло попытку сравнить рецидивизм в Англии и Уэльсе, Шотландии и Нидерландах и получило следующие цифры: повторный приговор в течение года получили соответственно 45,1, 44,3 и 38% освобожденных. В Латвии рецидивизм отбывших наказание летом 2009 года к ноябрю 2011 года составил: среди отбывавших тюремное заключение – 51%, среди получивших УДО – 26%, среди получивших условное наказание – 16%, - пишет в статье Ольга Шепелева  из Центра стратегических разработок (РФ).

Каролин Диди в докладе «Лишение свободы и рецидивизм: зарубежный опыт» проанализировала программы ресоциализации и реабилитации, реализуемые в Германии, Нидерландах и Норвегии, с точки зрения профилактики рецидивизма. Данные показывают, что уровень рецидивизма в группах, которые участвовали в отдельных программах, снижается. То есть ключевую роль играет содержание каждой конкретной программы, поэтому к их дизайну нужно подходить крайне аккуратно.

Успешные программы работают со следующими факторами риска, которые с большой вероятностью приводят к рецидивизму со стороны бывших заключенных: неграмотность, отсутствие общего школьного образования, отсутствие каких-либо профессиональных навыков для успешного трудоустройства, отсутствие опыта законной занятости; предшествующие заключению или последовавшие за освобождением неудачи в трудоустройстве; отсутствие своего жилья или постоянного места жительства; ранняя вовлеченность в преступную деятельность, отсутствие опыта законопослушной жизни; опыт социальной изоляции и насилия, в том числе семейного; наркозависимость, алкоголизм, токсикомания; проблемы с психическим здоровьем.

«В Азербайджане чаще всего рецидивистов размещают в исправительном учреждении номер восемь, в пригороде Баку. В основном они попадаются на кражах, разбоях, мошенничестве и торговле наркотиками», - отметил Эльдар Зейналов.

Он критикует эффективность проведения пенитенциарной реформы в Азербайджане: «Нам нужно изменение подхода к тюрьмам, которые на сегодня не лечат, а калечат. Рецидив преступлений сейчас вдвое выше, чем в советское время. А ведь и условия содержания улучшились, и многие правонарушения советского Уголовного Кодекса декриминализовали».

Труд  в заключении как способ исправления преступников

Для того, чтобы понять, почему гуманизация тюрем пока что дает отрицательный результат, надо присмотреться к перечню основных средств исправления осужденных (ст.8.2 Кодекса по Исполнению Наказаний). Их шесть: порядок исполнения и отбывания наказания (режим); воспитательная работа; общественно-полезный труд; общее образование; профессиональное образование и профессиональная подготовка; общественное воздействие.

В них почти отсутствует общественно полезный труд. Имеется ввиду не работы по хозяйственному обслуживанию самих колоний, а производство востребованной в стране продукции. В женской колонии шьют рабочую одежду и ткут ковры, в 2-3 других колоний делают шпалеры для винограда, нары для солдатских бараков, школьные парты или изготавливают железные ворота. Это мизер в сравнении с числом заключения в Азербайджане. Промышленные зоны колоний опустели, многие из них переделали в жилые зоны, в других стоят пара станков, работать на которых является уже не обязанностью, а привилегией, т. к. упоминание «сознательного отношения к труду» открывает путь к досрочному освобождению.

А между тем, в КИН есть десятки статей, которые регулируют трудовые отношения, включая обеспечение достойной зарплаты и начисление пенсионного стажа.

Возможность честно заработать поддерживает самоуважение человека, попавшего за решетку, позволяет ему «слезть с шеи» своей семьи, сделать подарок ребенку на день рождения. Без возможности труда, заключенный не способен даже купить себе сигареты и неизбежно превращается в социального иждивенца.

Распоряжение главы государства от 10 февраля 2017 г. предписывает: «В целях привлечения лиц, лишенных свободы, к общественно-полезному труду изучить возможности восстановления существующих производственных участков и создания  новых участков в учреждениях отбывания наказания, принять меры по стимулированию участия предпринимателей в данной деятельности».

Прошло пять с лишним лет, из которых три попали на время, когда не было ни пандемии, ни войны. Но ничего не было сделано. Точно так же десять лет (2007-2017) саботировался закон о социальной адаптации освободившихся заключенных, которая, помимо прочего, включала и обеспечение этих людей жильем и работой.

«Для меня налицо саботаж исполнителей», сказал Зейналов.

Один из начальников колоний на вопрос Зейналова, в чем он видит свою задачу как главы этого учреждения, ответил: «Моя колония — это камера хранения, в которую мне сдают осужденного, и я должен в конце срока вернуть его живым и здоровым». Такой минималистский подход вообще не нуждается в труде заключенного и превращает узника в вещь, подобие барана в стаде. И уж как тут удержаться «чабану», чтобы не подоить и не обстричь подопечных?

А раз заключенные приносят теневой доход, то естественно, что недобросовестные сотрудники будут заинтересованы и в большем числе заключенных, и в сохранении несуразных для нашего времени запретов. Труд же заключенных делает его в значительной степени независимым от семьи, улучшает личную характеристику (а значит, дает возможность освободиться досрочно), и тем самым подрубает множество коррупционных схем.

Надо также отказаться от восприятия труда заключенных лишь как промышленного (типа шитья рукавиц и производства скрепок) и предусмотреть возможность использования заключенных из сельских районов в агропромышленной сфере (фермы и пр.). Это  бы не только бы сохранило связь человека с сельским хозяйством, но и, между прочим, помогло бы познакомить его с передовыми методами сельского труда, которые бы пригодились на свободе. Создание государственных предприятий с участием труда заключенных решает проблему тех сфер сельского хозяйства, которыми не хотят заниматься крестьяне, отдавая предпочтение перепродаже товаров.

Интеграция заключенных в общество до и после освобождения

Еще один аспект, который осложняет отношения заключенного с семьей — это удаленность дома от колонии, в которой он отбывает наказание. Я не имею в виду даже проблемы, вызванные пандемией. Но, представьте, что женщина из Казаха отсиживает срок на общем режиме в единственной колонии для женщин в Баку. По закону, ее могут посещать каждую неделю, но для этого надо ехать через всю страну. И в результате, добрую половину женщин-заключенных колонии №4 не навещают (или крайне нерегулярно посещают) родственники. Гобустанская тюрьма, колония №3 для туберкулезников, колония №8 для особо опасных рецидивистов, колония №9 для бывших работников правоохранительной системы -                  единственные на весь Азербайджан, находятся в том же положении.

Положение удаленности постепенно исправляется. Появились пенитенциарные комплексы в Нахичевани и Шеки, которые обслуживают несколько окружающих районов и включают как следственный изолятор, так и колонию смешанного режима (общий и строгий). На очереди создание таких же комплексов в Гяндже и Ленкорани, в некоторых других сельских местностях. Но процесс требует ускорения.

Создание новых межрайонных тюрем помогло бы и в улучшении условий содержания. Помимо отдаленности от дома и более редком получении свиданий и посылок, нынешние колонии, построенные в советское время и по советским стандартам, по жилищной площади не соответствуют не только европейским, но и действующим национальным нормам (2,5-3 кв.м против европейских 6-7 кв.м и национальных 4-5 кв.м). Да и Баку бы разгрузился от колоний, многие из которых уже вросли в город - недавний перевод колонии №4 из густонаселенного района Черного Города в пригородный поселок Забрат встретил всеобщее одобрение.

Но только улучшение условий содержания не способно человека перевоспитать или погасить в нем криминальные задатки. Жестокость наказания (включая нетерпимые условия содержания) способна лишь озлобить человека, но не перевоспитать. Без привлечения заключенных к общественно полезному труду они естественно  морально деградируют, причем общество смотрит на них как на своих иждивенцев, а в пенитенциарной системе сохраняются многочисленные лазейки для коррупции. Вот эту главную проблему пенитенциарная реформа и должна решить, сказал Зейналов.

Как жить на свободе? Некоторые снова выбирают тюрьму

За порогом тюрьмы освобожденного наваливаются  проблемы, которые ожидали его весь срок. Не имея работы, он должен выплатить гражданский иск потерпевшим. Он снова возвращается к необходимости поддерживать свою семью. Или же, потеряв семью, а то и дом, за время своей отсидки, он должен искать себе крышу над головой.  При этом освободившийся гражданин не нужен работодателю, растерял свои трудовые навыки, а может, уже и дотюремная профессия его устарела и никому не нужна. В таком раскладе человеку может показаться самым удобным вернуться туда, где его кормят трижды в день, одевают и лечат. Инвалидам и старикам сесть в тюрьму, где есть порядок и защита от беспредела, кажется лучше свободы. Так появляются «социальные заключенные», - продолжил тему правозащитник Эльдар Зейналов.

 5 мая 2007 г., после множества рекомендаций Совета Европы и кампании со стороны правозащитников,  принят закон «О социальной адаптации лиц, освобожденных от наказания в пенитенциарных учреждениях». В нем прописана необходимость создания «системы правовых, экономических, организационных и социально-психологических мер, осуществляемых в целях приспособления лиц, освобожденных от отбывания наказания в пенитенциарных учреждениях, к социальной среде, защиты их прав, свобод и законных интересов, предотвращения новых преступлений, которые могут быть совершены данными лицами, и способных влиять на них криминогенных факторов».

Ответственность за «социальную адаптацию» этот закон возложил на ряд госструктур, в частности, на Минюст, МВД, Минобразования, Минздрав, Минтруда и соцзащиты населения.

Для принятия решения Кабинета Министров от 17 октября 2017 г. о создании при Минтруда Центра Социальной Адаптации ушло еще 10 лет. И еще 1,5 года ушло на согласование решения объемом в 1 страницу об утверждении структуры Центра Социальной Адаптации на территории Гобустанского района при Государственном фонде социальной защиты. Создавать условия бывшим заключенным, чтобы они могли вернуться в общество с минимумом бюрократических проблем, явно не торопились.

Что же предлагает на сегодня созданная таким долгим путем система социальной адаптации? Процесс адаптации запускается еще до освобождения из тюрьмы. Так как один из принципов адаптации — ее добровольность, то данные о заключенных, которым она может понадобиться, собираются постепенно. Администрация тюрьмы или колонии выясняет, в частности, кто из заключенных не имеет постоянной жилплощади, нуждается в профессиональном образовании, работе, медицинской и социальной помощи, кому требуются различные документы. Такие заключенные берутся на учет, и им объясняются их права и свободы и суть социальной адаптации.

К моменту освобождения, заключенные обеспечиваются нужными документами, им выдается некоторая сумма денег, и при нужде во  временном жилье они направляются в Центр социальной адаптации, где им оказывают правовую, психологическую и информационную помощь, дают направления на учебу и лечение, ставят на учет как безработных.

Те бывшие заключенные, которые вначале полагали, что не нуждаются в социальной адаптации и не прошли регистрацию в пенитенциарном учреждении, а также граждане, вернувшиеся в Азербайджан после освобождения из тюрем иностранных государств, в течение 3 месяцев могут зарегистрироваться и подключиться к процессу адаптации.

Считается, что одного года для социальной адаптации достаточно. Но в исключительных случаях, данный срок может быть продлен еще на один год. Насколько можно судить по официальным сообщениям, единственный центр социальной адаптации единовременно обслуживает 50 бывших заключенных.

Много ли это? И достаточно ли внимания уделяется освободившимся заключенным?

Большинству бывших  заключенных не требуется временное жилье. Тем не менее, если судить по социально-демографическим показателям за 2021 г., то 61% преступников (12936 из общего числа 21206) на момент совершения ими преступления не учились и не работали. Половина из них ранее уже осуждалась,  а это не 50 человек, а на два порядка больше. Возможно, если бы государство учло, что бывшие заключенные являются группой риска и инициативно предложило бы им работу, преступлений было бы меньше. Поэтому таких центров социальной адаптации должно быть намного больше, - утверждает Э.Зейналов.

Прогрессивный мировой опыт предупреждения рецидивов преступности

В Европейских пенитенциарных правилах содержится целый ряд норм, посвященных постпенитенциарной адаптации осужденных. В части 1 ст. 107 Правил говорится, что заблаговременно до освобождения осужденных им должно оказываться содействие в виде процедур и специальных программ, обеспечивающих переход от науки в пенитенциарном учреждении к законопослушной науки в обществе. Правила определяют пути достижения данной цели - разработка программы мероприятий, предшествующих освобождению под надзором в сочетании с действенной социальной поддержкой

В пенитенциарных учреждениях Финляндии сотрудники, занимающиеся вопросами предупреждения постпенитенциарных преступлений, обязаны иметь деловые контакты с органами обеспечения и занятости местных муниципалитетов и иными государственными и негосударственными учреждениями. Важной составляющей этой деятельности является сохранение на период отбывания наказания или получение вновь мест для проживания после освобождения. Социальный работник вместе с органами занятости обязан изыскать место для обучения или работы, а также оказать помощь в решении вопросов, связанных с общением осужденного с семьей.

При тюрьмах Германии функционируют «открытые» отделения. Они существуют для лиц, осужденных на сравнительно небольшой срок лишения свободы за нетяжкие преступления. Других лиц в эти отделения переводят из обычных тюрем за год до их освобождения. Осужденные в таких отделениях носят собственную одежду, могут общаться по телефону с родственниками и знакомыми. Они самостоятельно ездят на работу и вечером возвращаются обратно, живут в номерах по три-четыре человека. Один день в неделю они имеют право жить в семье. Лицам, освобожденным из мест заключения, при необходимости, оказывается помощь в трудовом устройстве социальными работниками Министерства юстиции.

У осужденного в течение всего срока пребывания в тюрьме удерживают треть его заработка, пока не накопится сумма,  достаточная, чтобы в первые месяцы после освобождения он мог содержать себя и семью.

Для того, чтобы решить проблемы трудоустройства и адаптации осужденных после освобождения, администрация сама устанавливает связи с различными работодателями, которые заинтересованы тем, чтобы использовать труд данных рабочих. Это не только улучшает адаптацию освобожденных, но и способствует сохранению их уже имеющихся трудовых навыков и приобретение новых. На исправительное учреждение также возложена обязанность устанавливать и поддерживать связи осужденных с семьей и другими близкими, особенно в период, близкий к тому, когда они должны быть освобождены и получить свободу.

В Великобритании все заключенные, отбывающие срок свыше года, и все несовершеннолетние после освобождения находятся под наблюдением, которое зависит от срока наказания. В Великобритании исправительные учреждения и пробационная служба - отдельные организации. Успешная адаптация заключенных после освобождения зависит от степени сотрудничества этих двух служб. Здесь решается задача: связать период перед освобождением от наказания с первым периодом после освобождения.

Заключение

Снижение показателей рецидива в Азербайджане в условиях существующей пенитенциарной системы  и пост-тюремной адаптации  фактически не возможно. Надо осознать, что пенитенциарное учреждение это не столько инструмент  наказания, сколько система перевоспитания, изменения мышления, поведения осуждённого. Если рецидивы не снижаются, по утверждению экспертов, если статистика скрывается ответственными государственными службами, то это свидетельствует о наличии проблемы, которая не решается, а ретушируется, что создает благодатную почву для роста преступности и особенно рецидивов.

Ситуация требует пересмотра политики системы наказания в сторону системы перевоспитания. Для этого необходим глубинный анализ ситуации, принятие дорожной карты реформирования пенитенциарной  сферы и системы реабилитации путем создания единой цепочки всех структур и служб, задействованных в политике снижения преступности.

https://astna.biz/ext/news/2022/9/free/pol-security/ru/2683.htm

Смертная казнь - за и против, или Когда убивает государство

МНЕНИЕ ПРАВОЗАЩИТНИКА

9 сентября 2022

18:17

Смертная казнь остается для общества темой, которая вызывает немало споров. Лишение жизни человека по приговору суда – вопрос, затрагивающий законодательные, религиозные, моральные и философские аспекты.

На сегодня в мире насчитывается 55 стран (28% от общего количества), в которых как на практике применяется смертная казнь. Хотя есть и такие, в которых, несмотря на ее наличие в законодательстве, на деле она не осуществляется.

Рекордсменами по количеству приведенных в исполнение смертных приговоров в 2021 году являются Китай (более 1000), Иран (314), Египет (83), Саудовская Аравия (65) и Сирия (23).

Относительно постсоветского пространства, то Беларусь является единственной страной не только на территории бывшего СССР, но и в Европе, где до сих пор на практике применяется смертная казнь.

Судя по инициативам, которые озвучиваются последнее время в Российской Федерации, многие политические партии и общественные организации выступают за отмену  моратория на смертную казнь в этой стране.

Напомним, что последний смертный приговор в России был приведен в исполнение в 1996 году. В Конституции РФ она не отменена, в ней сказано, что она может применяться в исключительных случаях.

В Армении также в последнее время все чаще звучат призывы о восстановлении исключительной меры наказания.  В частности, генеральный прокурор Артур Давтян предложил исправить «роковую ошибку» и в первый день сентября обратился к председателю Совета конституционных реформ - министру юстиции Карену Андреасяну с предложением создать конституционно-правовые основания для применения смертной казни за государственную измену. Как вы поняли, «острая потребность» в этой статье у армян возникла после того, как армия Азербайджана вышвырнула оккупантов к чертовой матери со своих территорий. Дефицит в этом виде наказания образовался из-за открывшихся в ходе расследования военной прокуратурой фактов совершения армянскими военнослужащими таких позорных преступлений, как «дезертирство», «предательство», «продажа земель» и так далее. На деле в Армении ради фальсификации истории готовы лишить жизни пару-тройку лиц лишь для того, чтобы реабилитироваться в глазах потомков за оглушительное поражение во II Карабахской войне.

На данный момент прокурорская инициатива была отвергнута омбудсменом и правозащитниками. Как будут дальше развиваться события - покажет время.

Азербайджан, по закону от 10 февраля 1998 года не отменил смертную казнь, а лишь исключил ее из списка мер наказания в Уголовном Кодексе.

Но при этом в  ст. 27 Конституции АР сказано, что «смертная казнь, впредь до ее полной отмены, может устанавливаться законом в качестве исключительной меры наказания только за особо тяжкие преступления против государства, жизни и здоровья человека».

В данной связи у многих может возникнуть ряд вопросов, один из которых - как согласуется смертная казнь с международным гуманитарным правом и основным правом человека – правом на жизнь?

Директор Правозащитного центра Азербайджана Эльдар Зейналов сказал, что данное право не является абсолютным. Международные конвенции допускают лишение жизни человека, настаивая лишь на том, что  «никто не может быть произвольно лишен жизни».

«Согласно статье 6 Международного Пакта о гражданских и политических правах ООН, «в странах, которые не отменили смертную казнь, смертные приговоры могут выноситься только за самые тяжкие преступления в соответствии с законом, действовавшим на момент совершения преступления. При этом «каждый, кто приговорен к смертной казни, имеет право просить о помиловании или о смягчении приговора», - сказал он.

Один из основных правозащитных инструментов ООН допускает казнить преступника только после рассмотрения дела во всех судебных инстанциях, при этом не допускается применение смертной казни по отношению к лицам не достигшим 18-летнего возраста и беременным женщинам.

Рассмотрение казни в качестве сдерживающего инструмента роста уровня преступности – проблема не одного столетия. Еще в Древней Греции античный философ Диодот ставил это под сомнение.

По данному поводу Э.Зейналов сказал, что при отмене смертной казни многие полагали - это вызовет всплеск преступности: «Но этого не произошло. Как показывает статистика, после исключения смертной казни из Уголовного Кодекса, с 1998 года по 2021 год число осужденных к пожизненному лишению свободы (по бывшим «расстрельным» статьям УК) колебалось от 4 до 23, в среднем 12 за год. В  то время как в советское время каждый год в среднем приговаривались к расстрелу 20, а после обретения Азербайджаном независимости — от 22 до 39 человек».

Директор Правозащитного центра отметил, что этот результат может показаться нам парадоксальным из-за незнания психологии преступников. А ведь они убеждены, что «вора бьют не за то, что он ворует, а за то, что дал себя поймать».  И если в сознании преступника бытует убежденность в том, что ему повезет и удастся избежать наказания, то его не остановит ни расстрел, ни четвертование.

Ведь если вспомнить историю, в  средние века смертная казнь применялась не только за тяжкие преступления, такие как убийства или госизмена, но даже за кражу. «Воров это не останавливало. Более того, когда на площади вешали их пойманного товарища, воры чистили карманы у публики, собравшейся поглазеть на казнь. Вор верит в свою счастливую звезду», - заявил Э.Зейналов, добавив, что веру эту может поколебать лишь эффективная работа правоохранительных органов.

Правозащитник сказал, что хотя у нас и рапортуют едва ли не о 100%-ной раскрываемости и о неуклонном снижении уровня преступности, у правозащитников это вызывает скепсис: «Например, когда в прошлом году на 10-миллионный Азербайджан зафиксировали всего 22 изнасилования (1 жертва на четверть миллиона женщин), то становится понятно, что большую часть заявлений просто не приняли. И пандемия тут не при чем. 10 лет назад, в спокойном 2012 году, изнасилований было зафиксировано вдвое меньше — 11. Так что на уровень преступности влияет не столько суровость наказания, сколько возможность его избежать».

Особую тревогу в обществе всегда вызывали судебные ошибки, когда казнили невиновного человека.  Например, за изнасилование и убийство малолетней девочки, которое совершил известный на весь мир маньяк Андрей Чикатило, в 1983 году был осужден и расстрелян Александр Кравченко.

Возникает резонный вопрос, насколько правильно выносить смертный приговор, когда есть риск лишить жизни невиновного?

Э.Зейналов отметил, что даже в США, где смертники зачастую проводят в ожидании казни десятки лет, проходя при этом всевозможные экспертизы и судебные инстанции, случаи судебных ошибок насчитываются сотнями: «Например, после появления экспертизы ДНК, в 1978-2007 гг. там оправдали 126 осужденных, многих уже посмертно. Но невозможность исправить судебную ошибку - это лишь один, но отнюдь не главный аргумент против смертной казни».

Правозащитник считает, пожизненное лишение свободы - гораздо более суровое наказание, чем смертная казнь, которая фактически является местью за содеянное на государственном уровне, и она уж точно никого не перевоспитает и не заставит раскаяться. «Подтверждение тому большое количество попыток самоубийства среди осужденных пожизненно, несмотря на гуманизацию условий содержания. Жить взаперти - тяжелая доля. Я знаю это из общения с бывшими смертниками, которые сейчас отбывают пожизненное лишение свободы, ведь им есть что сравнивать», - подытожил он.

https://vesti.az/socium/smertnaya-kazn-za-i-protiv-ili-kogda-ubivaet-gosudarstvo-mnenie-pravozashhitnika-471590